Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

Даніла Заточнік дастаў з-пад куста бутэльку.

— Глынём, Богша, амброзіі з бярозавікам, настоеным на прарошчаным ячмені. Чуў я ад верных людзей, што ў вас на тым свеце цэлыя кантыненты співаюцца, махорку і марыхуану кураць. Распуства такое, што свет не бачыў.

Ён па-змоўніцку падміргнуў Богшу, і той зразумеў, што і амброзія з бярозавікам, і балбатня пра распуства ў дваццатым стагоддзі — звычайнае малачэнне языком.

— Я веру табе, Даніла, — прачула сказаў ён.

— Не вер яму, — нехта моцна грукнуў кіем.

Каля іх стаяў стары з белай барадой і вельмі жывымi сінімі вачамі, нібы вада ў возеры Суя. Ён трымаў кій, аздоблены паляшуцкай разьбой і дарагімі каменьчыкамі.

— Знаёмся, Богша, гэта Кірыла Тураўскі, златавуст, епіскап і, між намі кажучы, хітрун...

Богша працягнуў руку і тут жа сумеўся, а ці падаюць руку епіскапам? Гэта яны падаюць руку для пацалунка.

— Вельмі прыемна, — сказаў Кірыла Тураўскі, не заўважаючы працягнутай Богшавай рукі. — А з ім трымайся асцярожна. Ягонае скамарошства не такое бяскрыўднае, як лічаць манахі, гагочучы над ягонымі пацешнымі прымаўкамі ды выслоўямі. Ён сее небяспеку... Хоча, каб князь больш увагі звяртаў не на воінства сваё — залог міру і спакою, а на такіх, як ён, птушак нябесных, што не сеюць, не жнуць, а зерне гатовы кляваць па чатыры разы на дзень.

— Я нікога не прадаў, мяне прадалі, — запярэчыў Даніла Заточнік, анічуць не злуючы на епіскапа. — Ты глядзіш на знешнасць маю і не хочаш заглянуць у душу мне. Знешнасць — абалонка, за якой хаваецца душа. А хіба не ты сам казаў, што далікатная і пяшчотная душа найчасцей павінна хавацца за тоўстай і грубай абалонкай, а таму, дзеці мае, вучыцеся разглядаць літасць божую за знешняй суровасцю богавай...

Апошнія словы Даніла Заточнік сказаў, пераймаючы голас Кірылы.

— Не дзярзі, Даніла, — зноў строга сказаў Кірыла Тураўскі. — Скамарошства тваё не да твару радавітаму мужу, а дзёрзкасць твая супраціўна тваёй пісьменнасці. Вусны твае маглі б хвалу ўзносіць да неба, а ты імі ху­лу вывяргаеш...

Кірыла Тураўскі гаварыў пявучым паляшуцкім го­ласам. Так пявуча можа шумець пад нямоцным ветрам адзінокі прыгажун-дуб. Лазар Богша неяк адразу ўпадабаў Кірылу Тураўскага і ягоную напеўную гаворку. Даніла ж здаўся Богшу яршыстым сачыніцелем, які сам не ведае, чаго яршыцца, але ўжо не можа паводзіць сябе інакш. Ці мала Богша ведаў такіх задзірак пісьменнікаў, якія ўсё супраць некага ваююць, а самі вечна ходзяць з гузакамі?

Ды раптам Даніла Заточнік загаварыў без аніякага крыўляння ці, як казаў Кірыла Тураўскі, скамарош­ства:

— Ну, так, Кірыла, так і я мог бы накапаць у збан мудрасці са свайго языка колькі слоў, саладзейшых за мёд. Мог бы! Ды не жадаю. Ад выстаянага мёду моцна ў галаве кружыцца. Ад прыгожых слоў раскрываюцца сэрцы. Ды не кожнае прыгожае слова лечыць. Ты бачыў кветку, ад якой вачэй не адвесці, а дыханне яе смяртэльна? Так і слова. I чым прыгажэй яно, тым мацней атручвае сэрца. Hi волі ў ім, ні самастойнасці. Што ча­лавеку кажуць, з тым і згаджаецца. Я сцякаю горыччу і злосцю за безабаронных жабракоў і дурняў, якія слухаюць прыгожыя словы і вераць ім, як збавенню ад свайго няшчасця. Ты, Кірыла, вучыш ціхамірству і лю­бові да бліжняга, суладнасці і прыгажосці. Але людзей трэба вучыць быць ваўкамі з хціўцамі, што абрабавалі іхнія хаты, забралі іхніх дзяцей і жонак сабе на паслугу ды яшчэ патрабуюць, каб ім казалі дзякуй. Ты папракаеш мяне, што ў доўгіх вандроўках я разгубіў свой талент. Але толькі лены сядзіць на месцы, ды яшчэ той, хто не хоча пабачыць людскія пакуты. Сядзь, заплюшчы вочы і ты набудзеш спакой. Ах, як навокал прыгожа. Ах, як усё суладна і добра! Ах, якое яднанне і любоў! Ах, якія птушкі і звяры насяляюць лясы, якія рыбы водзяцца ў рэках! Уся гэта прыгажосць для багатых і сы­тых. Сыты думае пра салаўіныя песні, а галодны — пра кавалак хлеба. Замаўляць зубы, няшчаснаму грэшна. А ты, Кірьіла, і князям і смердам гаворыш пра прыга­жосць.

— Чалавек не каменны ідал, якому падавай ахвяры. Ён дабра і прыгажосці прагне, бо дзеля іх нарадзіўся на свет, — запярэчыў Кірыла Тураўскі, — а ты п’еш і таму розум твой, як полымя ў вецер, кідаецца ва ўсе бакі, гатоў апаліць і таго, хто расклаў яго.

— Душа агнём смыліць, таму і заліваю яе віном...

— Віно паслана богам, каб увесяляць душу і бога славіць, а не дзеля таго, каб упадобіцца свінні ў бруднай лужыне — залезці ў лужыну і рохкаць ад задаволенасці.

— Няпраўда! — закрычаў Даніла. — Віно п’юць не таму, каб стаць дурнем, а каб засцерагчы сябе ад дурасці і гвалту. Здаўна вядома, дурнога вучыць, што дзіравым мехам ваду насіць. А цяпер кожны дурань хоча ашчаслівіць цябе сваімі парадамі. Чаго не ведае мудры, спытайся ў дурня. Той усё ведае: і як проса сеяць, і як царкву ставіць, і як гаршкі ляпіць, і як кнігі пісаць. А чаму дурню такая міласць? Таму, што на княжым двары ён пуп не пуп, а каля пупа складка, ён з-за княжага пляча цябе вучыць. Паспрабуй скажы дурню, што ён дурань. Князь падумае, гэта ты яго дурнем абазваў. Табе ж горай. Так што маўчы і не дыхай. Віналюбца проста ўпікаць. Паспрабуй князю праўду скажы. Не скажаш. Яе толькі п’яны ды юродзівы могуць сказаць. Іначай у адзін міг у цямніцы апынешся, калі ў другое княства не ўцячэш. 3 п’янага ды юродзівага не шмат спагоніш. Не было б юродзівых ды п’яных, некаму бы­ло б князю праўду сказаць. Яе і мудрацы стараюцца не чапаць. На тое яны і мудрацы, каб змаўчаць. А калі ўжо трэба нешта сказаць, дык або дужа вядомае, або дужа незразумелае...