Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

І хто так хутка засцянкоўцаў тых раскратаў?

Асэсар? Янкель, можа? Розна гаварылі,

Аднак не ведае ніхто да гэтай хвілі.

І сонца ўжо ўстае крывава з шэрых ценяў

І берагам тупым, пазбаўленым праменняў,

З хмурын сівых, парваных, збітых бесталкова

Высоўваецца, быццам з горана падкова.

Ўздымаўся вецер, гнаў натоўпы хмар з усходу

Яны па-над зямлёй плылі, як крыгі лёду,

І кожная з тых хмар дождж дробны рассявае,

А вецер следам сушыць, росы абівае.

За ветрам тым пахмурак зноў ляціць вільготны

Так дзень уперамежку быў халодны, слотны.

Маёр тым часам загадаў цягнуць бярвенні,

Якія сохлі кучаю на прыгуменні,

У кожным з іх сякерай дзіры прасякаюць

І ў тых калодах ногі шляхты замыкаюць.

Абодва бервяны ў канцах цвікамі збіты,

Змыкаюцца пашчэнкамі сабак сярдзітых.

Вяроўкамі ж мацней салдаты вяжуць рукі

У шляхты на плячах, а дзеля большай мукі

Маёр загад даў зняць з галоў канфедэраткі,

З плячэй плашчы, на'т кунтушы і тарататкі.

І так вось забіякі, стаўшы ўміг рабамі,

Трасліся і званілі з холаду зубамі,

Бо сыпаў дождж, мачыў зямлю, рабіў балота.

Дарма злуе Крапіцель, рвецца з тых цянётаў.

Дарма, што ў згодным шчырым льюцца сугалоссі

Суддзёвы, Талімэны просьбы і плач Зосі,

Каб аблягчыць хоць трохі шляхты стан гаротны.

Што праўда, афіцэр Мікіта Рыкаў, ротны,

Не кепскі чалавек, не адмаўляўся крута

Ад просьб, ды мусіў слухаць сам маёра Плута.

Маёр жа быў паляк, і родам быў з Дзяровіч,

І называўся некалі, чуваць, Плутовіч,

Ды лотрам стаў, перахрысціўся. Так бывае

З палякам, калі ён край родны забывае.

І Плут з люлькаю стаяў, у бокі падпіраўся,

Нос дзёр і на паклоны на'т не азіраўся,

А ў знак нездавальнення, дрэннага настрою,

Пусціў клуб дыму і пасунуўся ў пакоі.

Суддзя тым часам Рыкава усё лагодзіць,

Асэсара для гутаркі набок адводзіць:

Як справу скончыць без суда, вядуць нараду,

І як пазбавіцца праследу з боку ўраду.

Тады к маёру Плуту так азваўся Рыкаў:

"Вось пан Маёр сабе адно клапот наклікаў:

Што з вязнямі рабіць? Судзіць? Няшчасця многа

Для іх, а вам за гэта не дадуць нічога.

Вы знаеце, Маёр? Лепш справу залагодзіць,

А пан Суддзя за труд вас добра ўзнагародзіць.

Мы скажам, што прыйшлі сюды дзеля візіты,

Дык козы будуць цэлы, і воўк будзе сыгы.

Ёсць прыказка: ўсё можна, толькі асцярожна,

І прыказка яшчэ: дзяры з казны, дзе можна,

І прыказка яшчэ: мір лепшы за нязгоду.

Заблытай вузел, а канцы уторкні ў воду.

Не будзе рапарта, ніхто і знаць не будзе.

Бог рукі даў, каб браць, вось што гавораць людзі!"

Маёр на гэта аж запырскаўся ад злосці:

"Ты, Рыкаў, ашалеў? Тут служба, а не госці!

А служба, брат, не дружба, ты дурны, Мікіта!

Бунтаўшчыкоў пускаць? Ты ашалеў нібыта!

У гэткі час ваенны? Га, паны палякі,

Я навучу вас бунту! Дамся вам я ў знакі,

Паны Дабрынскія! Дык вось як вас прыпёрла!

(I гледзечы ў акно, смяяўся ва ўсё горла.)

А гэта той Дабрынскі! Вунь ён у сурдуце -

Гэй, зняць яму сурдут! Аднойчы на радуце

Пачаў ка мне чапіцца без ніякай меры.

Я ў танец, ён крычыць: "Вон злодзея, за дзверы!"

Што ў той час за ваеннай абкраданне касы

Вялося следства, ну і меў я амбарасы,

Дык што яму за справа? Я пайшоў мазурку,

А ён крычыць услед мне: "Злодзей!" Вось шляхцюрку

Я ўзяў і з тымі, што падтаквалі прыдурку.

Казаў я: "Эй, Дабрынскі, помні, прыйдуць козы

Да воза. Га, Дабрынскі, бачыш?- будуць лозы!"

Пасля, схіліўшыся, шапнуў Суддзі на вуха:

"Калі жадаеце, каб выйшлі ўсе насуха,

Ад кожнай галавы - па тысячы ў гатоўцы,

Па тысячы, не менш - апошняе вам слоўца".

Суддзя стаў таргавацца, ды Маёр не слухаў,

Зноў бегаў па пакоі, дьмам густа дзьмухаў,

Падобны да ракеты з гэтае прычыны.

За ім хадзілі з плачам, просячы, жанчыны.

"Маёр,- сказаў Судцзя,- ў суд пойдзеш з гэтай справай,

Што выйграеш? Тут не было бітвы крывавай,

А што прапалі гусі, куры, парасяты,

Дык згодна Статута, мне вернуць тыя страты,

І з Графам без суда мы зробім прымірэнне -

Суседскае, не больш тут, непаразуменне".

"А з Жоўтай Кнігай вы знаёмы, пан Сапліца?-

Спытаў Маёр. "З якою кнігай?" - "Ды з крыніцай

Законаў лепшых за ўсе вашыя статуты,

Бо ў ёй, што слова: кнут, пятля, Сібір ды путы -

Правоў ваенных кніга, што запанавала

Замест статутаў вашых, вашых трыбуналаў.

За гэткую распусту, на аснове ўказу,

Найменей у Сібір вы пойдзеце ўсе зразу".

"Пастой,- сказаў Суддзя,- у нас ёсць губернатар!"