Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

О, Сак! Скуль злосці гэтулькі ў табе ўзялося?

Табе твайго учынку не даруе Зося!

Гервазы ўспамінаць пачаў старыя часы:

Ён, паясы звязаўшы, пограба запасы

Выцягвае наверх на радасць і на дзіва --

Сівухі бочкі, бочку дубняку і піва.

Адны з іх адчыняюць, а другія бокам,

Нібы мурашкі, коцяць з крыкамі, з падскокам

У замак. Там прадбачыцца начлег, вячэра

І штаба графскага галоўная кватэра.

Кладуць сто вогнішчаў. Вакол дыміць, сквярэцца,

Сталы пад мясам гнуцца і гарэлка льецца,

А шляхта есць і п'е, пяе, не заціхае.

Аднак паволі той-сёй дрэмле, пазяхае,

За вокам гасне вока, вось ківацца сталі

I, дзе пілі і елі, там паападалі -

Той з місай, а той з куфлем ля валовай чвэрці.

Так перамог і пераможцаў сон, брат смерці.

Кніга дзевятая. Бітва

Змест: Пра небяспекі, якія вынікаюць з бязладнага абозу. Неспадзяваная падмога. Сумнае становішча шляхты. Прыбыцце манаха прадвяшчае паратунак.. Маер Плут празмерным заляцаннем наклікае на сябе буру. Выстрал з пісталета - сігнал да бою.

Подзвігі Крапіцеля, учынкі і небяспека Мацька. Конаўка засадай ратуе Сапліцова. Коннае падмацаванне, атака на пяхоту. Подзвігі Тадэвуша. Паядынак камандзіраў перапынены здрадай. Войскі ўдалым манеўрам перацягвае шалю бою. Крывавыя подзвігі Гервазага. Падкаморы - еелікадушны пераможца.

А так храплі і гэтакім сном цвёрдым спалі,

Што іх не будзяць ліхтары, ні бляскі сталі,

Ні людзі, што напалі на безабаронных,

Як быццам павукі-касцы на мух паўсонных

Няхай якая бзыкне, ў той жа міг кат строгі

Спаўе ёй крыллі павуціннем, звяжа ногі.

А сон шляхоцкі быу цяжэйшы, чым сон мухаў

Не бзыкае ніхто, ляжаць зусім без духу,

Хоць сіла дужых рук іх брала, несла

I, як салому, адкідала ўбок і трэсла.

Ды Конаўка адзін, якому і ў павеце

Раўні не знойдзеш пры гарэлцы на банкеце -

Ён выпіць мог за раз не менш як дзве барылкі

І не ківацца, і гуторыць без памылкі,

Той, хоць і доўга піў, хоць і заснуў глыбока,

Ды знак жыцця даваў, адкрыў нямнога вока

І бачыць: што за мара? Два страшныя твары

Схіляюцца, на кожным з іх вусоў па пары,

Сапуць над ім і к вуснам бліжацца вусамі,

Рукамі ўзмахваюць, ківаюць карпусамі.

Спалохаўся, хацеў перахрысціцца скрыта,

Ды правая рука ля боку, як прыбіта.

Парушыў левай, ды дарма. Што гэта, духі

Так спавілі яго, як бабкі- павітухі?

Спалохаўся йшчэ больш, дык вока прымыкае,

Ляжыць, не дыхае - душа з яго ўцякае.

Крапіцель здумаў бараніцца, ды па часе!

Быў скручаны, ажно вяроўка упілася,

Але крутнуўся, прыпадняўся да паловы

I ўпаў на сонных, пакаціўся праз галовы.

Як рыба кідаўся па беразе пясчаным

І роў, нібы мядзведзь той ад смяротнай раны.

"Тут здрада!"- роў, і ўслед за ім тым самым складам

Узнялі крык другія: "Здрада! Гвалт! Тут здрада!"

А крык той далятае з рэхам да той залі,

Дзе Граф, яго жакеі і Гервазы спалі.

Гервазы ўміг прачнуўся, але дарма рвецца:

Так скручаны з мячом, што нават не кранецца.

Людзей чужых заўважыў ля акна ў прасветах

У вопратках зялёных, чорных спрэс кашкетах,

Узброеных. Адзін са стужкаю з павагай

Каманду падаваў. Паказваючы шпагай,

Шаптаў: "Вяжы, вяжы!" Жакеі на падлозе

Ляжаць у путах, Граф сядзіць у беднай позе

Без пут, але й без зброі. Са штыкамі грозна

Стаяць над ім удвух. Пазнаў іх, ды запозна!

Ах, маскалі!

Знаў Ключнік гэткія трывогі,

Не раз яму ў жыцці вязалі рукі, ногі,

Ды вызваляўся - рваў і путы і вяроўкі,

Бо дужы быў, сакрэты знаў і меў снароўкі.

Задумаў моўчкі ратавацца: жмурыць вочы,

Выцягваецца ўздоўж, нібыта ў сне і ўночы,

Падцягвае жывот і грудзі, жмецца дужа

І раптам корчыцца і дзьмецца накшталт вужа,

Што хвост і галаву зацягвае ў пярсцёнкі:

Так стаў Гервазы тоўсты, як спярша быў тонкі.

Вяроўкі падаліся, скрыпнуўшы аб косці,

Але не лопнулі. Ад сораму і злосці

Крутнуў Гервазы моўчкі твар крывы ад гневу

I абыякавы ляжаў, падобны дрэву.

Вось бубны вухнулі, уперад зрэдку, потым

Штораз гусцей грымелі клічам ці зваротам.

Пад той сігнал загад салдаты атрымалі

Жакеяў з Графам зачыніць пад варту ў залі,

А шляхту ў двор гнаць, дзе была другая рота.

Дарма злуе Крапіцель, рвецца з тых цянётаў.

А на двары ўжо мітусіліся, гудзелі

Падгайскія, Грачэхі, Бірбашы, Бяргелі-

Сябры і сваякі Суддзі, што наляцелі

Са зброяй у руках, пачуўшы аб нападзе,

Тым больш, што век былі з Дабрынскімі у звадзе.

Хто змог прывесці з вёсак батальён салдатаў?