Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

Дастаў з кішэні алавік, лісток паперы,

Што пры сабе насіў, і, мастакоў манерай

Апёршыся на ствол, заняўся пільна маляваннем,

Гаворачы з сабой: "З такім вось згрупаваннем

Не часта стрэнешся: яна ў траве, а ў пары

З ёй ён на камені - кантраставыя твары,

Тыповыя галовы!"

Падыходзіў бліжай,

Спыняўся, цёр ларнет і вочы, гнуўся ніжай

І ўсё глядзеў: "Няўжо ўсе цені, фарбы, ўзбліскі

Загінуць, зменяцца, калі падыдзеш блізка?

Той аксаміт травы абернецца ў бацвінне,

І ўбачыш, што русалка - проста ахмістрыня?"

Хоць Граф і перад гэтым з Талімэнай знаўся,

Бо з ёю у Суддзёвым доме сустракаўся,

Ды ўвагі асаблівай не звяртаў, бывала,

Дык дзіву даўся, што яна мадэллю стала

Яго малюнку. Месца пышнасць, густ убрання

Змянілі выгляд памятны яму да-звання.

Яшчэ гарэлі вочы непатухшым гневам,

А твар, ажыўлены лясных вятроў павевам,

Размоваю з Суддзём, з'яўленнем хлопцаў гожых,

Стаў шмат свяжэйшым, больш румяным і прыгожым.

"За смеласць,- Граф сказаў,- прашу прабачыць, пані.

Прыходжу перапрошваць і нясу прызнанні:

Прашу прабачыць, што сачыў я пані крокі,

І дзякую, пгго сведкам дум быў адзінокім.

Я так зняважыў! Вінаваты вельмі многа!

Я ж перашкодзіў думкам, ды, сваёй дарогай,

Натхненне зведаў. Гневайся на чалавека,

Ды мастаку даруй, усцеш сваёй апекай!

Адважыўся на шмат, ды болыпае наважыў:

Судзі!"- укленчыў і падаў свае пейзажы.

Судзіла Талімэна малявання спробы

З прыхільнасцю мастацтвы знаючай асобы:

Хваліла скупа, а ахвоты паддавала.

"Віншую, Граф,- сказала,- таленту не мала!

Адно не закідай, пан! Асабліва трэба

Шукаць красы ў натуры. Шчаснае ты, неба

Італіі! Сады цазараў, руж прынады,

Класічныя на вечным Тыбры вадаспады

І Паўзыліпа страшныя пячоры, скалы!

Вось, Граф, дзе край мастацтва! А наш край адсталы!

Дзіця муз, зданае ў Сапліцаве на мамкі,

Памрэ напэўна. Граф, я ўстаўлю гэта ў рамкі,

Або ўлажу ў альбом. Малюнкі я збіраю

Даўно і многа іх у бюрку ўжо хаваю".

І павялі размову пра блакіты, горы,

Пра водары вятроў, пра шумы хваль у моры,

Прымешваючы ўсцяж, турыстаў злым звычаем,

То тут, то там насмешкі, жарт над родным краем.

А ў той жа час ля іх ва ўсёй красе бясконцай

Літоўскія лясы шумелі ў бляску сонца.

Чаромхі, пасплятаныя вянкамі хмелю,

Рабіны, што румянцам маладым гарэлі,

Ляшчына ў зелені жазлоў, нібы мянада,

Уся ў арэхах, як у гронках вінаграда.

А нізам песціцца з шыпшыннікам каліна,

І туліць да малін свой чорны твар ажына.

Кусты і дрэвы лісцем рукі працягнулі,

Як хлопцы і дзяўчаты, распачаўшы гулі

Навокал пары маладых. А ў гэтым коле

Ёсць пара, што ўзвышаецца над наваколлем

Высмукласцю і колераў сваіх прывабам,-

Бяроза белая, нявеста, з мужам-грабам.

А рэшта, як старыя, на дзяцей і ўнукаў

Глядзяць маўкліва: тут паважных колькі букаў,

Там цёткі-топалі і, мохам барадаты,

Дзед-дуб, што пяць вякоў усклаў на хіб гарбаты.

Стаіць ён, быццам на слупах грабніц разбітых,

На скамянелых трупах продкаў знакамітых.

Тадэвушу размова доўгая задзела

Таму, што ён не мог прымаць у ёй удзелу.

А як пачуў чужой прыродзе гімн няспынны,

Калі расхвальваліся поўдня ўсе расліны:

Лімоны, кіпарысы, апяльсін, мігдалы,

Альвасы, кактусы, магоні ды сандалы,

Павой, гарэхі, нават фігі і масліны -

За надзвычайныя іх кветкі і сцябліны,

Тадэвуш больш яшчэ стаў гневам загарацца

І ўрэшце ўжо ад злосці сіл не меў стрымацца.

Быў ён прасцяк, ды з сэрцам чулым і уменнем

Адчуць красу прыроды, дык сказаў з натхненнем:

"Не раз я ў Вільні ў батанічным агародзе

Глядзеў на тыя дрэвы, што растуць на ўсходзе

Ці дзесь пад італьянскім сонечным сугрэвам.

Якую ж з тых раслін зраўняеш з нашым дрэвам?

Ці той альвас-грамаадвод з зялёных палак,

Ці карліцу-лімон за золата тых галак,

Што ў лакавых лістах блішчаць спіной пукатай,

Як модніца старая ў вопратцы багатай?

Ці той мо кіпарыс худы і даўганогі,

Які не сум наводзіць, а нуду, трывогі?

Ён, кажуць, сумна выглядае на магіле,

Бо ён, як лёкай той, якому узлажылі

Жалобу, што ні рук ні ўзняць, ані схіліцца,

Хоць ён і так парушыць этыкет баіцца.

Ці ж горшы выгляд нашай сціплае бярозы,

Што як сялянка, калі лье па сыну слёзы,

Або ўдава па мужу - рукі заламае,

Струменні кос распусціць і стаіць нямая

І боль пастаццю ўсёй сваёю выражае!

Чаму ж пан Граф, калі мастацтва паважае,