Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

Ён першы раз тут быў уранні і не верыў,

Што гэта быў той самы мур, да гэткай меры

Адсвежыліся ранкам рысы пабудовы.

Здзівіў надзвычай Графа выгляд замка новы.

Вось вежа, што над ранняю імглой тырчэла,

Вышэйшаю здалася мо ўдвая; блішчэла

На блясе сонца - дах, як золатам, быў крыты,

Вясёлкамі цвілі кавалкі шыб пабітых.

Зямлю ахутала туману павалока

І скрыла шчыліны і выламы ад вока.

Далёкі гону крык, прынесены вятрамі,

Адбіўся некалькі разоў паміж мурамі;

Прысягу даў бы, што крык з замка, што ў тумане

Мур, аднавіўшыся, людскім стаў памяшканнем.

Любіў Граф захапляцца кожнай з'явай новай

І рамантычнай, як казаў. Ён рамансовай

Зваў галаву сваю, але на самай справе

Ён быў дзівак. Здаралася, што на аблаве

Раптоўна стане і ўгару глядзіць жалосна,

Як кот, калі заўважыць вераб'ёў на соснах.

Не раз без стрэльбы, без сабак блукаў у гаі,

Як дэзерцір, што бездарожжамі кульгае,

То пазіраў на хвалі нерухомым зрокам,

Як чапля, што ўсю рыбу зжорла б хцівым вокам

Такія дзіўныя былі ў яго звычаі.

Казалі ўсе, што Графу "трошкі не хапае",

Аднак пашану меў, бо пан быў з прапрадзеда,

Багач, дабрак для мужыкоў, друг для еуседа

І на'т габрэя.

Графскі конь убок з дарогі

Праз поле пад замковыя пабег парогі.

Самотна уздыхнуў Граф, стоячы ля муру,

Дастаў паперу і пачаў чарціць фігуру.

Аж вось, зірнуўшы ўбок, за дваццаць, можа, крокаў

Заўважыў чалавека. Моўчкі адзінока

Стаяў ён, рукі ўсунуўшы ў кішэні,

Задраўшы галаву, нібы лічыў каменні.

Пазнаў яго пан Граф, ды, пэўне, са тры разы

Гукнуў, пакуль на кліч той адказаў Гервазы.

Быў гэта шляхціц, колішні слуга Гарэшкі,

Апошні з тых, якія тут тапталі сцежкі.

Стары быў рослы і сівы, твар меў здаровы,

Але маршчыністы, пануры і суровы.

Даўней са шляхтай весяліўся пастаянна,

Ды з дня, ў якім ягонага забілі пана,

Гервазы адмяніўся. Хоць гады ляцелі,

І Не быў больш на кірмашы, ані на вяселлі.

І з той пары ўжо больш не жартаваў ніколі,

Ніхто й яго усмешкі ўжо не бачыў болей.

Насіў Гарэшкаву ліўрэю беззаменна,

Хоць жоўты колер курткі захаваўся дрэнна,

Галун зжаўцеў і перастаў іскрыцца,

Ды ўсё ж віднеў яшчэ паўкозіц на пятліцах -

Гарэшкаў герб. Таму, не дзеля жарту злога,

Паўкозіцам празвалі шляхціца старога,

Таксама ад прымоўкі, што без перастанку

І Ён паўтараў, народ дражніў яго Мапанку

Ці Шчэрбам, бо на лысіне рубцоў меў многа

А зваўся ён Рамбайла, герба ж быў якога,

Не ведалі. Ён Ключнікам тытулаваўся,

Бо ключнікам спрадвеку ў замку заставаўся.

Дагэтуль пук ключоў ля боку, як калісьці,

Насіў на стужцы з кутасамі, хоць карысці

Цяпер з ключоў тых не было, бо дзверы замка

Даўно стаялі насцеж. Дык замкі і клямкі

Прыладзіў да дваіх дзвярэй сваім стараннем

І I штодня забаўляўся іхнім адмыканнем.

Знайшоў сабе прытулак у адным з пакояў,

Хоць мог у Графа жыць у поўным супакоі,

Ды ўсюды сумаваў і чуўся слабым, хворым,

Аж покуль не вяртаўся зноўку ў гэты хорам.

За шапку, Графа ўгледзеўшы, стары схапіўся

І сваяку паноў даўнейшых пакланіўся,

Схіліўшы лысіну бліскучую пад сонца,

Якое асвяціла ўміг рубцоў бясконца.

Падходзіў, гладзячы яе, яшчэ раз нізка

І Прыгнуўся і сказаў: "Мапанку, мой паніска!

Даруй, што так кажу, мой ясны Графе пане,

З прывычкі гавару, а не з неўшанавання.

"Мапанку" прымаўляць Гарэшкі мелі моду,

Апошні Стольнік, пан мой, так казаў заўсёды.

Ці праўда, што, мапанку, сталі вы скупіцца

На суд і замак здумалі аддаць Сапліцам?

Не верыў я ды чутка гэта ходзіць вокал".

Тут, гледзячы на замак, уздыхнуў глыбока.

"А што ж тут,- Граф сказаў,- за дзіва? Кошт і нудна.

Хачу канчаць, ды мо сумысля так марудна

Вядзецца справа. Ведае стары: знуджуся,

Не вытрымаю доўга. Сёння ўжо здаюся,

Прыму умовы згоды так, як суд падкажа".

Гервазы ўскрыкнуў: "Згоды? Што пан гэта кажа?!

З Сапліцамі, мапанку, згода?- Тут скрывіўся,

Як быццам сам сваёй гаворцы задзівіўся.-

З Сапліцам згода! Што, мапанку, гэта хіба

Жарт! Замак, вечная Гарэшкава сяліба

Сапліцам пераходзіць! Хай пан толькі рачыць

З каня сысці. Няхай пан толькі сам убачыць!

Не знаеш, пан, што робіш! Не ўпірайся, пане,

Злазь, пан!"- І стрэмя ў рукі ўзяў для прытрымання.

Пайшлі у замак, сталі пры ўваходзе ў сені.

"Вось тут,- сказаў Гервазы,- ў пышным акружэнні

Паны у крэслы, паабедаўшы, сядалі.

Сялян мірыў тут пан, а часам дні бывалі,