Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

Пачырванеў, збялеў, крывёю папярхнуўся.

Тады заўважыў я насупраць сэрца пляму,

А пан з хістаннем паказаў рукой на браму.

Пазнаў я зразу лотру! Я пазнаў Сапліцу

Па росце і вусах! Ён толькі мог рашыцца

На гэткі крок! Я бачыў! Стрэльбу ўверх узняўшы,

Стаяў латруга. Дым яшчэ не быў апаўшы,

Калі я ўзяў яго на цэль. Ён быў, як скамянелы.

Я стрэліў аж два разы, і абодва стрэлы

Не трапілі. Са злосці маху даў ці з жалю...

Як глянуў - пан не жыў... наўкол лемантавалі".

Тут змоўк стары Гервазы і слязьмі заліўся,

І так канчаў: "Маскаль на дзверы наваліўся,

А мне са смерцю пана розум адабрала,

І што было вакол, не разумеў ні мала.

На шчасце выручыў нас пан Парахвяновіч,

Міцкевічаў прывёўшы дзвесце з Гарбатовіч,

А шляхта там навокал - чалавек у чалавека,

І на Сапліцаў маюць злосць яшчэ спрадвеку.

Так згінуў пан набожны, пан вялікай славы,

Што меў у родзе крэслы, стужкі і булавы,

Сялянам бацька, шляхце брат. З яго асобай

Загінуў род. Не меў ён сына, хто б над гробам

Адпомсціць прысягнуў; у кроў з ягонай раны

Я меч свой памачыў, Сцізорыкам празваны.

(Пан, пэўне, чуў пра мой Сцізорык, ён быў слаўны

На сеймах, сейміках у часе старадаўнім.)

Я вышчарбіць яго пакляўся на Сапліцах

І стаў усюды з імі пры сустрэчы біцца.

У спрэчцы двух забіў і двух у паядынку,

А аднаго ў драўляным падпаліў будынку,

Як з Рымшам на Карэлічы наезд рабілі.

Ён спёкся, як пяскар; вушэй жа, што згаліў я,

І не злічу, і толькі з іх адзін застаўся,

Што з памяткай маёй дагэтуль не спазнаўся,

Бо родны брат таго вось Вусача-Сапліцы

Жыве яшчэ, сваім багаццем ганарыцца

І межамі сваімі замак закранае,

Яго шануюць, бо ён пост суддзі займае.

Яму здасце вы замак?! Каб зладзеяў ногі

Сціралі кроў Гарэшкаву з тае падлогі?

О не! Пакуль яшчэ душа ў Гервазым тлее,

Пакуль ён толькі пальцам зварухнуць здалее

Сцізорык свой, заўсёды на сцяне вісячы,

Датуль Сапліцам замка гэтага не бачыць!"

"О!- ўскрыкнуў Граф з паднятымі ўгару рукамі,-

Любіў я гэты мур, надгрызены вякамі,

Хоць і не ведаў, колькі ён багаццяў крые:

Сцэн драматычных столькі, жудасці такія!

Як толькі гэты продкаў замак адваюю,

Цябе сюды сваім бургграфам накірую.

Я зацікавіўся аповесцю тваёю.

На жаль, не трапіў я сюды начной парою,-

Акрыўшыся плашчом, прысеў бы на каменні,

А ты б мне маляваў крывавыя здарэнні.

Шкада, што слабы маеш дар апавядання.

Чытаў і чуў я шмат вось гэтакіх паданняў.

У Англіі, Шатландыі усе палацы

І замкі ўмеюць жудасцямі выхваляцца.

Амаль у кожным слаўным і магутным родзе

Пра здрады і забойствы знойдзеш звестак годзе,

А помста ў новыя зыходзіць пакаленні,

А вось у Польшчы - рэдкасць гэткія здарэнні.

Я чую, як ва мне Гарэшкаў кроў зайграла,

І справа гонару мне яснай зараз стала.

Вось так! Перагаворы я сарву з Сапліцам,

Гатоў на шпагах з ім ці пісталетах біцца

За гонар свой!" Тут рушыў урачыстым крокам,

А ўслед ішоў Гервазы і ўздыхаў глыбока.

З сабой гаворачы, ля брамы Граф спыніўся,

На замак глянуў, ля каня замітусіўся

І так заканчваў сам з сабой бяседу:

"Мне жаль, што жонкі не прыйшлося мець суседу,

Або дачкі, ў якую мог бы закахацца,

А потым немагчыма з ёй было б пабрацца.

Вось новы вузел зблытаў бы апавяданне:

Тут - сэрца, там - сумленне! Помста і каханне!"

Так шэпчучы, даў шпоры, ў бок двара падаўся,

А тут гурт паляўнічых з лесу паказаўся.

Любіў Граф паляванне, ледзь стральцоў убачыў,

Забыўся ўміг пра ўсё, да іх насустрач скача,-

Мінае браму, плот, гарод. На павароце

Зірнуў і запыніў каня пры плоце.

Быў сад.

Уздоўж стаялі дрэвы рад ля рада

І зацянялі плошчу поля. Сподам - грады.

Капуста да зямлі тут лысіны зніжае,

Нібы пра лёс гародніны ўсё разважае.

Там боб струкі свае ўплятае моркве ў косы

І тысячай вачэй за ёю сочыць скоса,

А там залоціцца на сонцы кукуруза

I дзе-нідзе гарбуз з бацвіння выпнуў пуза,

Залезшы па сцябліне са сваіх загонаў

У госці да натоўпу буракоў чырвоных.

На ўзмежках гэтай рознаколернай паляны

Шарэнгамі, як войска, лес стаў канапляны.

Гародных кіпарысаў водар, ліст зялёны

З'яўляюцца для град надзейнай абаронай,

Бо гадзіна не смее праз лісты прабрацца,

А вусені-пачвары паху іх баяцца.

А далей мак узняў бялявыя сцябліны,

На іх як быццам рой рассеўся матыліны,

Трапечучыся крыльцамі,- у іх мігценні

Гараць вясёлкі ды каштоўныя каменні -