Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

Што ён расказваў нешта весела і складна

Ці слухаў жарты і аповесці спагадна.

А моладзь фехтавала на двары заўзята,

А не, дык аб'язджала маладых бахматаў".

Далей стары працягваў: "Вось пад тым скляпеннем

Няма ў паркеце залы гэтулькі каменняў,

Якую колькасць бочак він яна глынула.

На паясах іх шляхта з пограба цягнула,

Прыбыўшы к нам на імяніннае гулянне,

Або на сейм, на сеймік ці на паляванне.

А вунь на хорах там капэлія стаяла,

Яна ў арган і іншыя інструменты іграла.

Як мы ўзнімалі чары, трубы безупынна,

Як судным днём раўлі, а тосты гучна, чынна

Ішлі чаргой: найперш за караля, а далей

За прымаса, за каралеву выпівалі,

Пасля ў чэсць шляхты і ўсяе Рэч Паспалітай.

А там ужо, за пятай шклянкаю дапітай,

"Кахаймася" пілі ўжо ўсе без затрымання,

І тост, пачаты ўдзень, канчаўся толькі зрання,

Калі запрэжак падрыхтованых багата

Чакала, каб адвезці кожнага дахаты".

Пайшлі далей. Гервазы моўчкі ў задуменні

То зрок запыніць на сцяне, то на скляпенні:

Яго ўспамінаў розных хваля агарнула,

Здавалася, хацеў сказаць: "Усё мінула!"

То галавой кіўне, а то махне рукою,

Відаць, што згадкі не давалі супакою.

Відаць, іх адганяў; аж крокі затрымалі

Наверсе, у люстэркавай вялікай залі,

Дзе ад люстэркаў засталіся толькі рамы,

Без шыбаў вокны, галерэя супраць брамы.

Схіліў стары тут голаў ад душэўнай мукі

І твар далонямі прыкрыў, пасля зняў рукі,

Ды боль і роспач засталіся на абліччы.

Хоць Графу тут было ўсё цьмяным, таямнічым,

Кранула ўсё ж яго старога хваляванне,

Руку яму паціснуў, і тады маўчанне

Парушыў той. Падняўшы ўверх руку-правіцу,

Сказаў: "Няма, мапанку, згоды між Сапліцам

І ўсёй Гарэшкавай крывёй! А пан жа крэўны,

Па маці Лоўчыне, як знаеш сам, напэўна,

Народжанай другою дочкай Кашталяна,

Які быў, як вядома, дзядзькам майго пана.

Паслухай пан гісторыю, што адбылася

Ў тваёй сям'і, вось тут не ў вельмі даўнім часе.

Нябожчык Стольнік, пан мой, знатны пан, мой пане,

Які ў павеце ў самай большай быў пашане,

Дачку красы анёльскай меў, таму нямала

Багатых панічоў рукі яе шукала.

Між шляхтай славіўся тады задзіра знаны,

Сапліца Яцак, Ваяводаю празваны,

Бо ён сапраўды многа ў ваяводстве значыў:

У ім правадыра ўвесь род Сапліцаў бачыў,

Дык трыста галасоў трымаў ён сільнай воляй,

А сам не меў нічога, проч кавалка поля

Ды шаблі і вусоў даўгіх, як у нікога.

Вось Стольнік заклікаў малойчыка ліхога

І ў замку частаваў, бо выбараў парою

Ён меў шмат галасоў з сябрамі і раднёю.

Пасля таго так абнаглеў Вусач-Сапліца,

Што ўздумаў у зяці да Стольніка ўкруціцца.

Ужо няпрошаны у замку ён з'яўляўся,

А потым, нібы ўдому, ў нас абсталяваўся.

Ужо збіраўся сватаць, ды чакаць не сталі

І чорнай поліўкай яго пачаставалі.

Як быццам Стальнічанцы ён упаў у вока,

Ды ад бацькоў таіла пачуццё глыбока.

Было ўсё гэта пры Касцюшцы. Пан збіраўся

За "Трэці май" змагацца, з шляхтаю звязаўся

І да канфедэратаў браць хацеў напрамак,

Ды раптам уначы Маскаль напаў на замак.

Ледзь быў час выпаліць з марціры на трывогу,

Ход ніжні заваліць, і вось - прымай аблогу!

У замку быў пан Стольнік, я, паненка, паня,

Кухмайстар і два кухты, п'яныя дазвання,

Ксёндз, лёкай, гайдукі чатыры - больш нікога.

Мы з стрэльбамі - да вокнаў. Вораг ля парога

"Ура!" крычыць і рвецца сілаю вялікай.

Мы ў дзесяць стрэльбаў пальнулі: а хто вас клікаў!

Усё закрыла цемра. Слугі знізу білі,

А з гэтай галерэі пан і я палілі.

Ішло ўсё вельмі спраўна, хоць і у трывозе.

Ляжала дваццаць стрэльбаў тут вось на падлозе,

Мы выстралім з адной, другую нам падносяць -

Ксяндзу заняцца гэтай справай давялося,

Таксама пані і паненцы і дзяўчатам.

Стралялі тут мы ўтрох няспынна і заўзята.

А маскалі тым часам куль не шкадавалі,

Мы зрэдку, але метка ім адказ давалі.

Разы тры гэта хамства дзверы штурмавала,

Ды з кожным разам трое ногі задзірала.

Тады ўцяклі пад свіран, а ўжо быў і ранак.

Пан Стольнік выйшаў радасны з ружжом на ганак

І, як салдат які, матнуўся ў завуголлі,

Ён стрэл даваў і не мыляўся аніколі -

Кашкет за кожным разам у траву валіўся.

Пасля таго ўжо ўвесь атрад да сцен туліўся.

Убачыўшы, што вораг топчацца трывожна,

І што яго ўручную выбіць будзе можна,

Пан шаблю ўзяў і гучна слугам даў наказы;

Звярнуўшыся ка мне, сказаў: "За мной, Гервазы!"

Тут бахнуў стрэл з-пад брамы. Стольнік заікнуўся,