Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

Адбілася, нібы ад скал, ад царскіх ротаў,

Што сцераглі Літву жалезнаю сцяною

Ад весткі для Расіі, як памор, страшное.

А ўсё ж не раз навіна, быццам камень з неба,

Ў Літву трапляла. Дзед, што рад куску быў хлеба,

Бязрукі ці кульгавы, дар прымаў набожна,

Але навокал азіраўся асцярожна.

Калі ж нідзе ў двары ярмулак не заўважыў,

Не бачыў ні салдат, ні ўлады царскай стражаў,

Тады казаў, кім быў: салдатам з легіёнаў,

Што нёс старыя косці да сваіх загонаў,

Бо сіл не меў іх бараніць. О, як прымалі

Яго, і як паны і слугі абдымалі

І плакалі наўзрыд! Тады, сагрэты ласкай,

Ен праўдай дзіўнай забаўляў усіх, як казкай.

Казаў пра тое ім, як генерал Дамроўскі

З Італіі прывесці хоча корпус польскі

Дамоў, сабраўшы сілы на Ламбардскім полі,

І як Князевіч жыў у замку Капітолі,

І як французам кінуў сто сцягоў крывавых,

Здабытых ад патомкаў кесараў шматслаўных,

Як з'ехаў Ябланоўскі ў край вясны бясконцай,

Дзе цукар вараць і дзе перац спее ў сонцы,

А лес цвіце духмяна. З Легіяй Дуная

Ён тужыць па сваіх і неграў пакарае.

Крадком навіна старца вокал вандравала,

І хлопца ў ціхай вёсцы часта спакушала:

Лясамі, праз балоты брыў ён ноччу цёмнай

І ад пагоні кідаўся ў глыбіні Нёмна,

Нырцом да Княжаства Варшаўскага падходзіў,

Дзе радасны прыём у землякоў знаходзіў.

Ды перш чым адысці, з узгорка ці з каменняў

Гукнуў праз Нёман маскалям: "Да пабачэння!"

Так перайшлі Гурэцкі, Пац і Абуховіч,

Пятроўскі, Абалеўскі, Ружыцкі, Яновіч,

Брахоцкі, Міжыеўскія, Бернатавічы

І Купсць, і Гедымін... ды ўсіх не пералічыш.

Бацькоў, край родны свой, маёмасць пакідалі,

Якую цараняты ўміг канфіскавалі.

Здаралася, ў Літву з манастыра чужога

Манах з'яўляўся і, асмелены нямнога,

Газету выпараў з-паміж сваіх шкаплераў,

А ў ёй быў спісаны дакладна лік жаўнераў

І камандзіраў прозвішчы, чыны і званні,

І іх геройстваў або смерцяў апісанні.

І першы раз за шмат гадоў сям'я пазнала,

Што сына недзе смерць ці пахвала спаткала.

Прымаў жалобу дом, не смеючы прызнацца,

Па кім яна была, і толькі здагадацца

Маглі суседзі. Толькі сум таёмны гэты

Ці радасць панская служылі за газеты.

Ксёндз Робак гэтакім манахам быў, здаецца.

Бывала, што ў пакоі ён з Суддзём запрэцца,

Пра штосьці гутарыць, а потым і навіна

Расходзіцца ў суседстве. Выгляд Бернардына

Казаў, што не заўсёды быў ён служкам Божым

І жыў не век за манастырскай агароджай.

Над правым вухам меў ён, трохі вышай скроні,

Кавалак скуры здзёрты ў шырыню далоні

І след у барадзе ад стрэлу ці мо ўдару.-

Не мог ля алтара ён так пашкодзіць твару.

І не адны шрамы, зрок, голас забіяцкі,

А кожны рух яго і голас быў салдацкі.

У час імшы, калі з паднятымі рукамі

Звяртаўся да людзей, гаворачы "Пан з вамі",

То часам павярнуўся гэткім спрытным рухам,

Нібы яму "кругом!" скамандваў хто над вухам,

І словы літургіі гэткім мовіў тонам,

Як быццам не служыў, а кіраваў швадронам.

Прыслужнікі заўсёды заўважалі гэта.

І ў справах палітычных, што кіравалі светам,

Больш Робак разбіраўся, чым у справах веры.

У горад часта ездзіў, нейкія паперы

Ці пісьмы атрымоўваў, ды ў чужых ніколі

Тых пісьмаў не чытаў. І іншых спраў даволі

Ў яго было: ён рассылаў ганцоў кудысьці

І часта ў ноч ішоў для нейкае карысці,

Паноў наведваў і са шляхтаю шаптаўся.

Знаёмая была яму і бедната ўся,

З сялянамі ў карчме любіў разгаварыцца

І ўсё пра розныя падзеі за граніцай.

Цяпер Суддзю, што спаў ужо каля гадзіны,

Ішоў будзіць, меў, пэўне, важныя навіны

Кніга другая. Замак

Змест. Паляванне з гончымі на асочанага. Госць у замку. Апошні з прыдворных расказвае гісторыю апошняга з Гарэшкаў. Позірк у сад. Дзяўчына ў агурках. Снеданне. Пецярбургскі анекдот пані Талімэны. Новы выбух спрэчкі за Кусага і Сокала. Інтэрвенцыя Робака. Прамова Войскага. Заклад. У грыбы!.

Хто з нас юнацкіх год не помніць, як, бывала,

Ішоў са стрэльбай полем, свішчучы удала,

Калі ні плот, ні вал ніякі не спужае,

Калі мяжа не спыніць нават і чужая.

Бо у Літве стралок, як тое судна ў моры,

Куды захоча, вольна ходзіць па прасторы.

Ён, як прарок, глядзіць у неба, дзе ў аблоку

Шмат знакаў для стралецкага адкрыта зроку,

Або з зямлёй гаворыць, што для мешчаніна

Глухая, а яму штось шэпча безупынна.

Вось драч на сенажаці рэзка адазваўся

I, як шчупак у Нёмне, у траве схаваўся,