Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

Прыпомніў, што, не могучы вачэй адвесці

Ад крэсла, адгадаў, хто тут павінен сесці,

Дык чырванеў, бо ў сэрца краўся непарадак,

Хоць з ім разгадку ўбачыў тайнаў і здагадак.

Магчыма, суджана было, каб тут ля боку

Сядзела прыгажуня, стрэтая ў паўзмроку.

Прызнацца, паказалася вышэйшай быццам,

Але ж магла ад вопраткі перамяніцца.

І колер валасоў у той, нібы, не гэткі,

А ясна-залаты, а гэта - тып брунеткі.

Ды ў тым віна, магчыма, сонца немалая -

Яно ж так чырванню пры захадзе палае.

Тады не ўбачыў твару - вельмі хутка знікла,

Але яго ўяўляць ужо душа прывыкла.

Ён там угадваў чорненькія вачаняты,

Твар белы, вусны, быццам вішанькі-блізняты.

І тут убачыў тыя ж вусны, твар і вочы,

Ды вось з узростам думка зладзіць штось не хоча

Гароднічка была дзяўчынкай загарэлай,

А гэта паняй вопытнай здалася, смелай,

Ды ў метрыкі красунь юнак не заглядае,

Для хлопца кожная жанчына маладая,

І ён прызнаць равесніцай любую можа,

Цнатлівай - кожную, што з выгляду прыгожа.

Тадэвуш, хоць налічваў тод ужо дваццаты,

У Вільні жыў, дзіцём яшчэ адбыўшы з хаты,

Пад вокам у ксяндза, што меў заданне

Яму суровае, даўнейшае даць выхаванне.

Дык вось, прывёз Тадэвуш у свой дом айчынны

Жывое сэрца, ясны розум, дух нявінны

І з тым ахвоту немалую пасваволіць.

Ужо зараней ён рашыў сабе дазволіць

Нацешыцца даўно чаканаю свабодай.

Быў малады і неабдзелены прыродай:

Здароўем, сілай мог сапраўды ганарыцца.

Сапліцам зваўся, а вядома, што ў Сапліцаў

Мужчына кожны быў шыракаплечы, дужы,

Ваяка добры, хоць да кніг і менш дасужы.

Тадэвуш ад дзядоў сваіх не адрадзіўся:

І пешшу мог хадзіць, і на каня садзіўся.

Тупы не быў, ды ад вучобы ўзяў не многа,

Хоць дзядзька для яго не шкадаваў нічога.

Ён ахватней страляў ці шабляй забаўляўся,

Бо для вайсковай службы змалку рыхтаваўся,

Каб быць у згодзе з бацькавай апошняй воляй.

Дык сумаваў па бубне, седзечы у школе.

Ды вось намер чамусьці колішні змяніўся,

І дзядзька даў наказ, каб ехаў, ажаніўся

І стаў гаспадаром. Казаў, што на пачатак

Яму дасць вёску, а пасля і ўвесь дастатак.

К Тадэвушу цягнулі гэтыя прычыны

Цікаўны зрок суседкі, ўважлівай жанчыны.

Яна памерала крытычным быстрым вокам

Яго плячыстасць, стан, грудзей разлёт шырокі,

Пагпядвала на твар, што мігам загараўся,

Калі з яе вачыма хлопец сустракаўся,

Бо ўжо нясмеласць першая ў яго прапала.

Глядзеў ён вокам смелым, што агнём палала,

Глядзела і яна гарэзліва, заўзята,

І тлелі зрэнкі іх, як свечкі ў час раратаў.

Перш па-французску да яго загаварыла:

Прыбыў са школы, дык перш кнігі зачапіла,

А ўслед - пісьменнікаў і новыя выданні;

З яго адказаў зноў высноўвала пытанні.

А потым павяла гаворку аб культуры,

Мастацтве, танцах, музыцы, а на'т скульптуры!

Дала намёк, што знае пэндзаль, ноты, друкі.

Ажно аслупянеў Тадэвуш з той навукі,

Пабойваўся, каб так пасмешышчам не стацца,

Пачаў, як на экзамене, ўжо заікацца.

На шчасце, тут настаўнік мілы быў, не строгі:

Суседка разгадала гэтыя трывогі

І гутарку звяла з вышыняў і узлётаў

Да спраў вясковага жыцця, нуды, залётаў

І як праводзіць час, і чым заняцца,

Каб жыць і ў вёсцы весела, з нудой не знацца.

Тадэвуш пасмялеў, і справы беглі далей.

За паўгадзіны ўжо амаль сябрамі сталі,

З'явілася спрачацца, жартаваць патрэба.

Ўканцы паставіла пры ім тры галкі хлеба -

Асобы тры на выбар; першую ўзяў зблізку.

Падкамаранкі вочы апусцілі нізка,

А тая засмяялася ды не сказала,

Каго шчаслівая галушка азначала.

Іначай на другім канцы стала гулялі.

Там раптам Сокала староннікі паўсталі

І на прыхільнікаў куртатага усселі.

Вялікай стала спрэчка, дык ужо не елі,

А стоячы пілі; паток слоў звонка ліўся,

А Рэент найстрашней цецеравіўся,

І не было канца ўжо тому такаванню

І рук яго нястомнаму практыкаванню.

(Даўней быў адвакатам Рэент, пан Балеста,

І меў мянушку прапаведніка за жэсты.)

Дык зразу, падагнуўшы рук абедзвюх локці

І вострыя наставіўшы на пальцах ногці,

Ён двух хартоў прысутным вобразна паказваў

І так заканчваў: "Вычха! мы пусцілі разам

Сабак, як быццам зразу два куркі рванулі

І з двух ствалоў адначасова саданулі.

Пайшлі! А заяц - скок! І полем паімчаўся.

Сабакі вось! (гаворачы, перамяшчаўся

З рукамі ўздоўж стала, малюючы пагоню).

Сабакі - вось! ад лесу мо ўжо з гоні.