Адам Міцкевіч: Пан Тадэвуш

Ахвота тая ж і ў Суддзі чамусь знайшлася.

Судзіцца сталі ў земстве, потым і пры ўрадзе

Ў сенаце, зноў у земстве, у губернскай радзе.

Урэшце, пасля коштаў, актаў і блуканняў

Прыйшла ўся справа зноў на суд размежавання.

I праўду Возны гаварыў, што тая зала

Памесціць і юрыстаў, і гасцей нямала,

Была ж бо велічная, з выгнутым скляпеннем,

З філярамі, з падлогай высланай каменнем.

На сценах гладкіх, стыль якіх быў просты, строгі

Тырчэлі навакола коз, аленяў рогі,

Пад імі подпісы: калі, дзе, кім забіты.

А гербы, ўмацаваныя ў сцяны граніты,

Стральцоў адважных славу неслі ў пакаленні.

Яснеў Гарэшкаў герб - Паўкозіц на скляпенні.

Парадкам госці увайшлі і ў поўным зборы.

За стол з кампаніі перш рушыў Падкаморы -

За важны чын і ўзрост яму быў гонар гэткі,

Ён дамам кланяўся, старым і малалеткам.

Пры ім стаў ксёндз-манах, Суддзя пры бернардыне.

Манах прамармытаў малітву па-латыні,

Мужчыны выпілі гарэлкі, ўсе паселі

І моўчкі жвава халаднік літоўскі елі.

Тадэвуш, хоць юнак, але па праве госця

Высока сеў ля дам пры боку ягамосця,

Але між ім і дзядзькам месца пуставала,

Як быццам госця нейкага яшчэ чакала.

На дзверы, то на крэсла дзядзька азіраўся,

Нібы прыходу нечыйга ўсё спадзяваўся.

Тадэвуш стаў здзіўляцца з дзядзькавых паводзін

І зрок за ім з дзвярэй на крэсла пераводзіў.

Аж дзіва! Гэтулькі было паненак вокал,

Што нават мела б дзе спыніцца прынца вока -

Прыгожыя і роду не абы-якога,

А позірк юнака - там, дзе няма нікога.

Загадка-крэсла гэта цягае неўзаметку.

Няўважлівы, амаль не гляне на суседку,

Ледзь колькі слоў прамовіў да Падкамаранкі,

Талерак не змяніў ёй, не падаў ёй шклянкі;

Паненак ветлівай бяседай не займае,

Сталічнай адукацыі не праяўляе.

Яго пустое месца, як прынада, вабіць,

Ды ўжо яно ад думак не пустое, мабыць,-

Па ім скакалі незлічоныя здагадкі,

Нібы падчас дажджу па лузе жабяняткі;

Між іх - адна ўсё постаць, быццам дзе ў затоне

Азёраў лілія, што свеціць белай скронню.

Падалі страву трэцюю. Пан Падкаморы

Віна падліў дачушцы Ружы і ў дакоры,

Другой падсунуўшы талерку з агуркамі,

Сказаў: "Што ж, трэба мне старэчымі рукамі

Служыць вам, дочкі". Ўзняўся рух між панічамі,

Што нетактоўнасці сваёй не прыкмячалі.

Суддзя тым часам, на Тадэвуша зірнуўшы

І адвароты кунтуша крыху загнуўшы,

Наліў віна і так пачаў: "Вось мы ў сталіцу,

Па новай модзе, моладзь адцаём вучыцца

І не пярэчым, што сыны і нашы ўнукі

Больш за старэйшых маюць кніжнае навукі,

Але, па-мойму, моладзь траціць шмат на гэтым,

Што школы ў нас не вучаць жыць з людзьмі і светам.

У панскі двор ішлі мы ў маладыя годы,

Я сам быў дзесяць год прыдворным Ваяводы,

Ад бацькі вашага прымаў я настаўленні

(Тут Падкаморага паціснуў за калені),

Яго няспынная парада і апека

З мяне дзяржаўнага зрабіла чалавека.

Шаную памяць я яго так, як нікога,

І за ўпакой яго душы малю век Бога.

І калі менш за іншых змог я навучыцца

І вось, вярнуўшыся дамоў, ару зямліцу,

У час, калі другія з ласкі Ваяводы

Дабіліся чыноў, пашаны, ўзнагародаў,

Прынамсі, тое вынес, што ў мяне тут дома

Сустрэнуць кожнага заўжды, як вам вядома,

З пашанай, ветліва. Няхай жа моладзь знае,

Што ветлівасць - навука ды і не малая,

Навука трудная, бо тут не ў гэтым справа,

Каб толькі дзе ўхмыльнуцца, ножкай брыкнуць жвава,

Такую ветлівасць назваў бы я мяшчанскай,

Але не старапольскай і не панскай.

Усіх трэ' шанаваць, ды кожнага іначай:

Адна ёсць ветлівасць у гутарцы дзіцячай,

Другая ў мужа з жонкай, між слугой і панам,

І ў кожнай з іх адценне іншае схавана.

Дык трэба доўга, пільна наглядаць, вучыцца,

Каб потым пры здарэнні ў чым не памыліцца.

Вучыліся ж даўней, а панскія ўспаміны

Бывалі ў нас жывой гісторыяй краіны

Так, як шляхоцкія - гісторыяй павету.

Такія гутаркі таксама мелі мэту

Адзначыць, што брат-шляхціц - знаны і ў пашане,

А ён, глядзіш, з таго далікатнейшым стане.

Сягоння чалавека не пытай аб родзе:

Хто ён? Дзе жыў? Ці што рабіў? Па новай модзе,

Абы не шпег ды не ў рыззі, дык кожны прыме

Яго цяпер. Як той Веспазіян у Рыме,

Не нюхаў грошай, не пытаў аб іх крыніцы.

Вось так і родам перасталі ганарыцца:

Хто важны, на кім штэмпель, той у нас харошы.

Сяброў цяпер шануюць, як габрэі грошы".

І тут Суддзя ўсіх змераў вокам па парадку,

Бо хоць заўсёды гаварыў разумна, гладка,