Неизвестно - Дубянецкі

Гэты аўтарскі “досьціп”, аднак, вельмі красамоўны. Перш за ўсё тым, што рэ- лігія перасьледуецца ў СССР: каб пахрысьціць дзіця, трэба ехаць на край сьвету, туды, дзе цябе ніхто ня ведае. I людзі, жыхары тых шчасьлівых, адзінкавых на сотні кіламетраў вёсак, дзе ёсьць царква, прывыклі ўжо да таго, што, калі ў іх вёску ўязджае машына з немаўляткам, значыць, вязуць яго хрысьціць. А гэта, у сваю чаргу, сьведчыць, апроч усяго, што бацькі “пры пасадах” сьпецыяльна едуць выканаць свой хрысьціянскі абавязак туды, дзе іх ніхто ня ведае, інакш страцяць пасады свае.

I. Шамякін згадвае пра свайго сына Сашу. А ці бачыў я яго хоць раз?

Мяне, ураджэнца Заходняй Беларусі, нямала зьдзівілі “разважаньні” Iвана Шамякіна і пра мой Край і пра яго каланізацыю савецкім імперыялізмам у 1939 годзе на падставе дамоўленасьці з нямецка-фашысцкім імперыялізмам.

Аўтар першы раз згадвае тут пра гэта ў сувязі са сваёй “дыпломнай” практыкай на заводзе пад Ваўкавыскам, цяпер гэта ў сувязі з Машыным і Клавіным братам Колем. “Коля рана пачаў курыць, лазіць па чужых садах, прапускаць заняткі ў школе. Таму пасля сёмага класа і пайшоў у вучылішча ФЗН (фабрычна-за- вадскога навучання, - М. Д.). Вучыўся на электрыка”. I вось гэты сьпецыяліст “паехаў на працу ў Заходнюю, у Ліду”.

Адчуваючы ўсюды і заўсёды адказнасьць за савецкага чалавека (тым больш за свайго сваяка), Iван Шамякін імкнецца рабіць яго маральна вышэйшым за людзей “чужога свету”. Ен піша, што пазнаўшы “радасці самастойнага жыцця ва ўмовах асяроддзя, якое жыло па законах старога свету, прыйшла да яго поўная сталасць, разумение каштоўнасцей ранейшага жыцця, і характар яго ўвайшоў у сваё натуральнае рэчышча”.

Пасьля гэты Мікалай загадваў фермай у роднай Церусе. Аўтар часам прыяз- джаў да яго. “Работа на ферме, - кажа I. Шамякін, - для загадчыка пачыналася ў пяць раніцы і канчалася ў лепшым выпадку ў дзесяць, адзінаццаць вечара. За месяц прабывання на адпачынку я мог пабачыць швагера толькі хіба на ферме ці на партыйным сходзе, які я стараўся не прапусціць, - вывучаў жыццё, жыў праблемамі сяла”.

Апошнія словы маюць істотнае значэньне для характарыстыкі сапраўднага прасавецкага пісьменьніка-апалагета. Толькі такія, адданыя ладу “пісьменьнікі”, і дасягнулі ўсяго, чым разьмяркоўвае гэты лад. I яны не дазваляюць крытыка- ваць яго хібы, хваробы, яго антызаконныя дзеяньні. Вось паслухаем яго самога. Той самы Мікалай “нярэдка скептычна хмыкаў. з маіх вучоных разважаньняў, як лепш наладзіць сельскую гаспадарку!.. Мяне гэта часам закранала”. Аднак Мікалай - сваяк. А родныя і сваякі !вана Шамякіна - “усе савецкія людзі”. I аўтар канстатуе: “Але да яго гонару - Мікалай ніколі ня быў крытыканам. Ен ніколі не ганіў агулам усё ў сельскай гаспадарцы, як робяць некаторыя з тых, хто спажывае хлеб, а не росціць яго. Ен падказваў “канструктыўныя хады” - са сваіх сялянскіх пазіцыяў”.

Канешне ж, не сакрэт, што Шамякін і яго родныя шчыра шукаюць лекі канаючаму. Бо бачыць яго ў труне - азначала б для іх непапраўную трагедыю. Праўда, Мікалай мог бы нават разбагацець. Ен, аматар сьвінагадоўлі, казаў: “Каб усе гадавалі столькі свіней, як я, мы ня ведалі б, куды дзяваць мяса”. Ну, а што было б з самім Шамякіным? На Мікалаевы тавар попыт - вечны. А на Шамякінскі?

Мікалай нечакана гіне.

“З вечара і ўсю ноч старыя жанчыны чыталі каля труны псалмы, - успа- мінае аўтар.

“Можа не трэба? - нясмела сказаў я Машы. - Камуніст.

“Ваня, гэта не яму трэба. Вользе, Надзі. Гэта дае нейкае супакаенне. Цэлую ноч будзем сядзець”.

Гэтыя, ледзь не заключныя, словы “Дзённіка” вельмі станоўча характары- зуюць верную сяброўку Iвана Шамякіна, сапраўды цудоўнага, разумнага чала- века, Марыю Філатаўну. Паміж імі фактычна ж адбылася адкрытая, жорсткая і бескампрамісная дуэль. I ў ёй перамагла Марыя Філатаўна. А яна ж ведала добра, што яе вялікага мужа - камуніста, члена Цэка, дэпутата і гэтак далей

- па галоўцы не пагладзяць, калі дазнаюцца, што ў яго прысутнасьці адбываліся нейкія рэлігійныя цырымоніі. У яе аказаліся нейкія свае духоўныя каштоўнасьці, якія яна ў рашаючую хвіліну ставіць вышэй ягоных ідэалагічных, а фактычна меркантыльных прынцыпаў.

На гэтым першая частка друкаванай радаслоўнай Iвана Шамякіна скончы- лася (I. Шамякін. Карэнні і галіны. З дзённікаў апошніх гадоў. - “Маладосць”, 1985, № 9, стар. 10-87).

У цэлым гэта сумленныя апавяданьні, сумленныя ўспаміны. Але істотная загана іх - празьмерная саветызацыя.