Неизвестно - Дубянецкі

Мяне крайне зьдзівіла В-ва абыякавасьць да гэтай праблемы. Я пазнаёміў яго з ёю праз М-лу. Затое я выразна адчуў яго, В-ву незадаволенасьць маімі выхадамі на яго. Ен быццам бы прызнаў іх занадта адкрытымі і небясьпечнымі.

Ну, дарагі В-к, мы і так робім страшэнна мала для справы. З такімі тэмпамі, з такою колькасьцю і людзей, і зробленага, ды з такою “звышкансьпірацыяю”, якой ты хацеў бы, мы яшчэ і пасьля двухтысячнага году будзем жыць у чужамоўнай дзяржаве, у чужамоўным асяроддзі, без сваёй гісторыі, без сваёй культуры!

Затэлефанаваў МК. Падзякаваў, што я аператыўна, хоць і хварэў, вырашыў пытаньне з выданьнем у яго афармленьні пазапланавай літаратуры. Расказаў пра свае планы. У тым ліку і пра будучую “экспазіцыю”, прымеркаваную да выхаду паэтычнага зборніка “Быў, ёсць, буду...” Ул. Караткевіча.

Абмяняліся з ім думкамі наконт “дзяржаўнага” “пашырэньня беларускай мовы. Гэтым, бадай, і скончыўся мой сёньняшні дзень. Але ж на працягу яго былі яшчэ значныя падзеі. Сярод іх: размова з любімым мною Янкам Брылём; сустрэча з Верай Палтаран і Галінай Гарэцкай. Усе яны выказалі сваю радасьць з прычыны майго выздараўленьня, шчыра прасілі “зразумець, што я не належу толькі сабе, але вельмі патрэбны многім” і таму мушу гэта ўлічваць...

2 лістапада 1985 году. Субота. Па Беларускім тэлеба- чаньні з 19 гадзінаў 50 хвілінаў цэлых паўгадзіны ішла праграма “Сугучча”. Яна была прысьвечаная 800-годдзю “Слова пра паход Варавы”. Вяла перадачу пісьменьніца Люба Філімонава.

Сярод удзельнікаў тэлеперадачы, апроч артыстаў-чыталь- нікаў, былі, вядома, аўтар новага перакладу таго твора на сучасную беларускую мову Рыгор Барадулін і навуковец Вячаслаў Чамярыцкі.

Мяне ўразіла адно Любіна пытаньне і Рыгораў адказ на яго. Перадаю дакладны сэнс дыялогу, не прэтэндуючы, вядома, на стэнаграфічны запіс.

Люба: “Рыгор Iванавіч, ці не адчулі вы, прыступаючы да перакладу такога твора, што вы выконваеце важны са- цыяльны заказ?”

Рыгор: “Не! Што вы - што вы? Такія рэчы паводле заказу ня робяцца. Iнакш - гэта была б халтура. Праўда, гісторыя ведае прыклады, калі часам можа атрымацца геніяльнытвор, зроблены па гатовых матывах, як, напрыклад, у Байрана цыкл твораў “Яўрэйскія мелодыі”. Але ж я ня Байран. Я ня раз чытаў “Слова.”, цягнуўся да яго, быў перапоўнены ім. I вось рашыўся на гэты пераклад.”

Дык што мяне тут уразіла? Быццам бы ўсё нармальна: Люба ў нечым па- рушыла этыку (прынамсі, з майго пункту гледжаньня: я асуджаю заўсёды пар- тыйнае патрабаваньне да літаратараў выконваць пэўныя “сацзаказы” і, як магу, ваюю з гэтай пошасьцю). Рыгор, як умеў, так адбіваўся ад гэтага антытворчага, антылітаратурнага паняцьця: “сацыяльны заказ”. Я з задавальненьнем прыняў бы нават і гэты эклектычны Рыгораў адказ, каб толькі зганьбіць ужыты Любаю партыйны тэрмін “сацыяльны заказ”.

I тым ня менш... Люба - малайчына: яна ці ад некага чула - працавала ж нядаўна ў нас - ці адчула інтуітыўна, што Рыгор выконваў нечае даручэньне. Так, гэта было маё даручэньне! I фармавалася яно наступным чынам.

Паступіў загад адзначыць 800-годдзе “Слова аб палку !гаравым” альбо прыстойным яго выданьнем у “арыгінале”, альбо выпускам нейкай “значнай” навуковай працы пра яго. Я сабраў невялікую нараду з удзелам галоўнага рэ- дактара, яго намесьніка і сьпецыяліста ў галіне “Слова.” - В. Чамярыцкага.

Была прапанова не абмяжоўвацца старажытнарускім тэкстам, а падключыць і па сучаснаму перакладу на рускую, украінскую і беларускую мовы. Лічылася, што беларускі пераклад толькі адзін існуе - Купалаўскі. Хоць усе ведаюць, што ёсьць яшчэ адзін поўны пераклад Яўгена Крупенькі. Яго, аднак, не прызнаюць (тым ня менш я неяк, на той нарадзе, выказаў думку, што і гэты пераклад трэба надрукаваць).

Я ўнёс прапанову, стварыць яшчэ адзін прыстойны паэтычны пераклад і даць яго побач з Купалаўскім у гэтым жа выданьні. Назваў і кандыдатуру пе- ракладчыка - Рыгора Барадуліна.

Усе пагадзіліся, што варта мець сапраўды некалькі перакладаў гэтага твору. Улічваючы, што рускія і украінцы маюць процьму іх. Нават некаторыя іншыя народы маюць па некалькі. А вось наконт Рыгоравай кандыдатуры былі ва- ганьні. Мне сказалі, што ён з задавальненьнем возьмецца, бо гэта “ганаровае даручэньне”. Але ж ён нахапаў багата розных “ганаровых падрадаў” і зрывае тэрмін іх выкананьня (Анталогія лацінамоўнай паэзіі ды іншае). Аднак нарэшце прынялі маю прапанову, маючы на ўвазе мізэрны аб’ём “Слова.”. На другі ж дзень я прапанаваў гэта ўжо непасрэдна Рыгору. Ён вельмі ўзрадаваўся. Нават ня мог прыхаваць ад мяне сваю радасьць. Я зразумеў, што яму “не даюць спаць Варавы лаўры” - лаўры Iгара Шклярэўскага, які раптам зрабіўся сьпецыялістам і ў пытаньнях бітвы на Кулікоўскім полі, і ў пытаньнях “Слова.”, выканаўшы і тое, і тое сапраўды на добрым узроўні.