Неизвестно - Дубянецкі

“Мемуары” Шамякінскія ўсяляк даказваюць, ці заклікаюць гэта зрабіць, які ён страшэнна савецкі. I ён. I ўся яго сям’я. I сем’і яго сваякоў. Часам адчуваў горыч “паражэння”. Ен рыхтаваўся ў камсамол. “Я праяўляў асаблівую актыў- насць, па сутнасці, стаў нявыбраным сакратаром, бо і настаўнікі і вучні прарочылі мне гэтую ганаровую пасаду, калі арганізацыя будзе створана”.

I вось у Церахоўцы, у райкоме камсамолу ўсіх прынялі ў члены камсамолу, а !вана... толькі ў кандыдаты. “Боль крыўды помню дагэтуль. Назад не вяртаўся разам з усімі, ішоў адзін, як воўк, і глытаў слёзы.” А не прынялі яго ў камсамол тады, таму што яго бацька... служачы. Бацька таксама быў пакрыўджаны. Ен крычаў: “Які служачы - ляснік? Ен - горш за шахцёра. Лесаруб. Пажарнік.”

Але такія былі тады савецкія законы і правілы. Яны і цяпер дзікія. Праўда, памянялася на лепшае ў тых, відавочных формах жыцьця, затое яшчэ мацней- шымі сталі ў іншых, напрыклад, у цэнзурных.

Пра Макаёнка: “...нічога не адбывалася, што магло б прадоўжыць яго літара- турнае жыццё, яго думкі. Сумна ад таго, што людзі, якія кляліся яму ў дружбе, так хутка забываюць свае клятвы. Горка”.

“.Я зусім ня маю запісваць падзеі кожнага дня, тым больш літаратурныя. Бледныя яны, гэтыя падзеі.”

А вось гэтых два абзацы - ладны кавалак - мне хочацца цалкам выпісаць.

“У Церусе квартаравала італьянская часць. Салдат прыйшоў у двор да Кротавых і хацеў рэквізаваць адзінага парсючка. I тут адбылося незвычайнае: пяцідзесяцігадовы Філат (бацька Марыі Філатаўны, жонкі I. Ш. - М. Д.), маленькі, худзенькі чалавек счапіўся біцца з адкормленым акупантам. Вольга і Маша ўбачылі гэтую жахлівую для іх сцэну, калі на крык італьянца ў двор убеглі іншыя салдаты. Дочкі абамлелі: канец бацьку, застрэляць. Але італьянцы

- вясёлы народ! - абкружылі задзір, што качаліся ў пяску, у курыным памёце, і пляскалі ў далоні, крычалі “бравісіма!” то свайму сябру, то селяніну - у за- лежнасці ад таго, хто каго падмінаў пад сябе.

Парсючка бацька ўратаваў. У той раз. А праз колькі дзён італьянцы ўсё роўна ўкралі яго. Вясёлыя і гуманныя, яны ў той жа час былі адмысловымі злодзеямі. Немцы пахабна, адкрыта рабавалі, італьянцы ўпотай кралі, для іх гэта было нешта накшталт спартыўнай гульні. I свае, і суседзі адзінадушныя ў вывадзе: счапіўся б гэтак наш чалавек з немцам - не было б яму літасці, верная смерць чакала, можа, нават пакутлівая”.

Прававерны Шамякін, што атаясамлівае сябе з рэжымам, піша: “Буржуазныя ідэолагі вывучылі і ведаюць слабасці чалавечай псіхалогіі. Спажывецкі бум, які пракаціўся, што цунамі, у апошнія два дзесяцігоддзі, нямала разбурыў з таго, што было закладзена, збудавана намі ў душах людзей у першыя дзесяцігоддзі рэвалюцыі. Гэта, бадай, адна з самых значных дыверсіяў супраць камуністыч- ных прынцыпаў, самая прадуманая і самая непрыкметная, хітрая. Тут ніводнага дыверсанта не зловіш за руку. Нібыта ўсё робіцца само сабою. Проста мы не выявілі гэтай хвалі на стадыі яе зараджэння і нічога не маглі паставіць на яе шляху, калі непрыкметная, як і цунамі, яна набірала сілу. А цяпер мы расчыш- чаем друз ад тых разбурэнняў, якія яна зрабіла”.

А вось цікавая выснова: “Дзеці паміралі там, дзе панавала спрадвечнае ся- лянскае дзікунства, дзе нічога не рабілася, каб пераадолець яго. I калі жанчы- на-маці адносілася да іх па прынцыпу: “Цэлы будуць ці “Бог даў - Бог узяў”. Калі ў хаце не было выпрацавана стагоддзямі ладу, таго ладу, пра які хораша напісаў В. Бялоў, калі добра не мылася, не прыбіралася і дзеці елі з адной міскі з кошкамі, адным словам, як кажуць цяпер, адсутнічала здаровая сялянская санітарыя, - у такую хату часта заглядвала кашчавая.”

Яшчэ Шамякін прасавецкі: “Завяршылася калектывізацыя. З-за супраціўлення кулацтва і з-за немалых перагібаў у правядзенні гэтай сацыяльна-эканамічнай рэвалюцыі на сяле, галоўным чынам з-за рэзкага зніжэння колькасці жывёлы, стварыліся значныя цяжкасці з харчаваннем. У краіне была ўведзена картачная сістэма.”

Вольга была найстарэйшая ў Кротавых. Але не любіла яна расказваць пра асабліва савецкія, асабліва галодныя гады. А аднойчы “у яе вырвалася, і сказала яна не без гордасці, не без стоенай пахвалы і сабе, і малодшай сястры, і брату: “А ў трыццаць трэцім ніхто з нашых дзяцей не апух. Некаторыя з бацькамі і маткамі - апухалі. Лес нас карміў, рэчка у нас, калі не ляніцца, з голаду не памрэш”.

А вось Маша, расказвала: “Елі ў тую цяжкую вясну ўсё: “сасновую “кашу”, маладыя парасткі, “пучкі”, шчаўе, але асабліва падтрымлівала рыба, якую ўмела лавіў дзесяцігадовы Мікалай”.