Аркуш Алесь - Аскепкі вялікага малюнку

Палявалі тут галоўным чынам на качак, часам трапляліся дзікія гусі. На выходныя ў летне-восеньскі сэзон савецкія спэцыялісты на аўтобусе калектыўна выяжджалі на рыбалку або паляваньне. Часам гэтыя заняткі спалучалі – крыху парыбачаць, крыху папалююць. Без здабычы ніколі не вярталіся. Праўда, бацьку ня вельмі шанцавала на паляваньні, але час ад часу ён усё ж прыносіў падстрэленых качак. Я заўсёды чакаў яго з тых паездак і адразу лез у ягоны паходны пляцак. Зь нейкім страхам і жалем я разглядаў мёртвых птушак. Дзівіўся прыгажосьці качараў, гладзіў па пёрах, уздымаў шыі ўгору, расьцягваў крылы. Птушкі не ажывалі. Я толькі аднойчы папрасіў у бацькі стрэліць з паляўнічай стрэльбы – проста ў паветра. Страляць па качках мне не хацелася.

Жанчыны і дзеці хадзілі ў лес у грыбы і ягады. Тут расьлі кусты агрэсту, чорных парэчак, сустракаліся чарніцы, дзікі часнык.

Паводле прызнаньня бацькоў, у дзяцінстве я быў неўтаймоўным вісусам. Ня шкоднікам, а менавіта няўрымстам, з-за чаго ўвесь час трапляў у розныя гісторыі, – мяне трэба было пільна сачыць. Аднойчы ў чатырохгадовым узросьце я наладзіў экспэдыцыю ў горы, загітаваўшы аднагодкаў (і нават некалькіх школьнікаў, якія прыехалі да бацькоў на канікулы – зімой яны вучыліся ў інтэрнаце ўва Ўлан-Батары). Выправіліся мы ў горную пячору, у якой, паводле расказаў старэйшых, жылі манахі-будысты. У гарах здаецца, што ўсё, што бачыш – блізка, а насамрэч да бліжэйшай сопкі ня менш за пяць кілямэтраў. Я ўжо ня памятаю, ці патрапілі мы ў тую пячору, а вось адшукалі нас бацькі на зьмярканьні, ушчэнт стомленых. Добра мне тады дасталося бацькавай папругі.

У Тасонцэнгеле здарылася й адна з самых страшных гісторый, зьвязаных са мной. Было мне тады тры гады. Мая маці, якая была цяжарная маім меншым братам, выправілася на шпацыр да будоўлі моста праз Ідэр і ўзяла мяне з сабой. Мост быў амаль гатовы, заставалася зашаляваць некалькі дзірак. У адну зь іх я й праваліўся, пасьпеўшы, як у якім галівудзкім фільме, зачапіцца рукамі за бэльку. Маці спахапілася, а сына нідзе няма, і тут бачыць: вісіць яе сынок моўчкі над горнай, імклівай ракой – яна адразу й згубіла прытомнасьць. Адзін з мужчынаў падбег да мяне і выцягнуў на мост. Гісторыі гэтай я ня памятаю, а як спрабую штосьці згадаць – ува мне ўсё сьціскаецца нейкім паралізуючым жахам. На дзіва – я не баюся вышыні, мастоў і горных імклівых рэк.

Роды ў мамы потым прайшлі ўдала. Майму брату выпала ня толькі нарадзіцца ў МНР, але і скончыць у гэтай азіяцкай краіне дзесяцігодку. Але пра гэта ў наступным разьдзеле.

Разьвітваючыся з маім бацькам, манголы, якія працавалі зь ім на электрастанцыі, падаравалі яму дзьве старажытныя бронзавыя статуэткі Буды. Гэта быў знак вялікай павагі.

Вярнуліся ў Беларусь мы ў сьнежні 1965-га, мне было ўжо пяць гадоў. Але на гэтым мае знаёмствы з Азіяй ня скончыліся, праз 13 гадоў я зноў накіраваўся ў Манголію.

2

У Мангольскую Народную Рэспубліку я зноў выправіўся цягніком, але без бацькоў – адзін, бо меў ужо 18 гадоў і быў студэнтам Жодзінскага палітэхнікуму. Дарэчы, з гэтай самай прычыны мае бацькі, зьехаўшы другі раз у Манголію ў 1977 годзе, мяне з сабой не ўзялі – я быў паўналетні. З бацькамі паехаў толькі мой меншы брат Віктар. У МНР я плянаваў правесьці ўвесь жнівень.

Але спачатку цэлы месяц афармляў паперы на выезд. Авіраўцы, акрамя розных анкетаў, запатрабавалі характарыстыку зь месца вучобы і дазвол на выезд ад ваенкама. З характарыстыкай праблемы не паўстала – сумленны камсамолец, складкі плаціць своечасова, удзельнічае ў грамадзкім жыцьці, шкодных звычак ня мае. А вось ваенкам заўпарціўся, маўляў, зьедзеш, а пасьля шукай цябе – а ў войску хто будзе служыць? Улагоджваць ваенкама хадзіла цётка Ліда, якая апекавалася маім халасьцяцкім жыцьцём на радзіме. Паперчыну з подпісам яна расстаралася з другога ці трэцяга разу пасьля скандалу. Ваенкам дазвол даў, але й паабяцаў праблемы прызыўніку, які гойсае па заграніцах.

Атрымаўшы замежны пашпарт, я накіраваўся ў менскі «Інтурыст» набываць квіток. На дварэ стаяў 1978 год. Квіток каштаваў 54 рублі 14 капеек.

Пра тое, як я ехаў у цягніку Масква–Улан-Батар, можна напісаць асобную кнігу, штосьці на ўзор Венядзікта Дарафеева ці якога іншага майстра падарожных нататак савецкага часу. Гэтую справу пакінем да наступнага разу, бо мусім пачаць іншы аповед.

Білет у мяне быў не да Ўлан-Батару, а да мангольскага гораду Дархан, дзе я мусіў перасесьці на цягнік да Эрдэнэту. Мае бацькі дапамагалі брацкаму народу ўзводзіць тамтэйшы медна-малібдэнавы камбінат. Гэта была будоўля веку. Маскоўская «Правда» ледзь не праз нумар асьвятляла дасягненьні на савецка-мангольскім працоўным фронце. Трубіла ў медна-малібдэнавыя трубы. Як і ў першы свой прыезд у Манголію, бацька працаваў на электрастанцыі.