Уладзімір Караткевіч - Постаці

Гэты раздзел пра жанчыну, пра маці, пра Беларусь, мне здаецца, адзін з самых узвышаных і трагічных маналогаў у беларускай літаратуры.

Сіла твора Лужаніна яшчэ і ў прызыве да яснасці, да шчырасці чалавечай, да таго, каб на зямлі, за мільёны год спаганенай узаемнай бояззю, скрытнасцю, хцівасцю, паклёпамі, устала ўрэшце на поўны рост ззяючая ісцінай і праўдаю чалавечнасць.

У паэме ёсць раздзел пра змяю. Пра лясную гадзюку, што "стаіць, як кажуць, на хвасце". Пра тую, што не трэба выпускаць жывою — і даруюцца табе сто грахоў.

І пра тую, што атрутай капае на святую справу сяброўства, даверу, чысціні чалавечай і братэрства чалавечага.

Атрутай плёткі, падкопу, даносу, здрады.

Вось гавораць пра сумленнага, харошага чалавека — і раптам "адзін з прысутных стаў на хвост". Такі не будзе гаварыць проста, ён круціцца і сычыць, і атручаны мёд яго. Ён кажа "жыві", а думае пра "лусні". Ён вітае — нібы забівае цвікі ў труну.

Сапраўды:

Сапраўды: "Было дабіць мне — не дагледзеў".

Што зробіш, такога не заўседы і заўважыш. Пеўнем будзе крычаць у твой гонар, кветкамі пад ногі рассцелецца, фурманам на тваіх козлах сядзе і павязе. Ды і паплача яшчэ кракадзілам.

Прыроджаная, адвеку наканаваная чалавеку, здаровая пагарда і нянавісць да ўсякага здрадніцтва, да ўсякага фальшу і ханжаства вадзіла тут пяро.

Словам, перажыў я рэдкае пачуццё ад сустрэчы з сапраўднай паэзіяй. Чаму не так часта, як хацелася б, прарываецца яна наверх ва ўсіх нас? Можа таму, што ў тэме жыцця, у штодзённым яго тлуме, у забыцці пра "ўчора" і "заўтра" ёй непрытульна жыць? Можа мала мы думаем пра жыццё і творчасць, а больш пра выдавецтвы і тыражы?

І рэдка надыходзіць вызваленне, каб адзіна дарагая госця прыйшла пад нашу страху.

Паэзія! Мы, паразумнеўшы з гадамі, добра ўсведамляем, што мы яе слугі. І таму лёс нашых пакаленняў пачынаць у сталасці з таго, чым пачыналі ў маладосці. А калі хопіць сілы і ўпартасці — і канчаць тым, з чаго пачыналі.

З простай радасці лесу і хаты, з бэры, з чорных вішань на сподку ("каменнае сэрца"), з сяброўства і шчырасці. А яшчэ — з высокай радасці сумленнай працы, праўды, па-сапраўднаму, з усёй сталасцю розуму і сэрца прыдбанай Радзімы, з сустрэчы з пані нашай, з маткай нашай, няўхільнай, праўдзівай, добрай, бязлітаснай паэзіяй.

Ну так, лёс наш быў няпросты. Праца, войны. Майданекі і Хатыні — усё гэта было. Усё гэта шкодзіла нам быць самімі сабой. Далёка, далёка не ўсё зроблена, што хацелася, што маглі, што спадзяваліся зрабіць у жыцці.

Плывуць гарачыя аблокі. Гоніць іх пастух-жнівень над палямі і лясамі. Млеюць у садах хаты. Нізкае ўжо сонца падае на балкон. Вакол спакой і прымірэнне.

Час брацца за новую работу. Час правіцца на яшчэ адну сцяжыну. Шмат удалага было на ёй, а будзе, павінна быць, яшчэ больш.

Шмат чаго яшчэ будзе. За гэтым балконам, над гэтымі сінімі, з шызым налётам, над гэтымі замглёнымі ў сонцы лясамі — цёплы жнівеньскі поўдзень.

Дзіўная і дужа дваістая гэта справа: пісаць аб жывым, поўным сіл чалавеку, якому яшчэ крочыць і крочыць, думаць і думаць, працаваць і працаваць.

З аднаго боку, гэта цяжка: не маеш права казаць пра многае (вакол жывыя ўдзельнікі), не маеш права "абагульняць", пускацца ў асаблівыя разважанні. З другога боку — лёгка: не падвядзе памяць, заўсёды можна паверыць дату і факт.

Ёсць у гэтым жанры свае слабіны: зноў жа аб многім не скажаш.

Але ёсць ва ўсіх такіх "успамінах", "добрых словах" і адна высокая вартасць, якая перамагае ўсё. У іх нельга сказаць няпраўду.

Пры ўсёй непазбежнай вузкасці погляду, пры адсутнасці дыстанцыі — той выпадак, калі чалавек піша пра свайго сябра, якому ён можа кожную хвіліну пазваніць па тэлефоне, а то і проста ўзяць рэчы на плечы і паехаць да яго, мае адну неацэнную якасць: дакладнасць, пэўнасць.

Мне хочацца, каб менавіта гэтую якасць мела маё слова, гэтыя штрыхі партрэта майго сябра Уладзіміра Калесніка, аднаго з таленавітых сучасных нашых крытыкаў, чалавека, шлях якога не ружамі быў усыпаны і які на гэтым шляху не страціў аніводнай з высокіх чалавечых вартасцей.

Не стану разбіраць яго кніг: гэта тэма для асобнага артыкула, і пра гэта лепей скажуць калегі і час. Для мяне ён тут важлівы перш за ўсё як чалавек, з якім мы змералі шмат палявых дарог, перадумалі разам шмат думак, абгаварылі шмат важлівых праблем. Уладзімір Калеснік для мяне — адзін з лепшых людзей, з якім даводзілася сустракацца на гэтых мяккіх палявых дарогах, што ныраюць між узгоркаў, парослых канюшынай і жытам.