Уладзімір Караткевіч - Постаці

А пасля пайшло ў нас усё не так. Настолькі не так, што каб год шэсць назад нехта сказаў мне аб гэтай размове і аб гаворцы маёй пра яго — я засмяяўся б яму ў вочы. За бліжэйшым знаёмствам, здавалася б, разважлівых людзей, якія ведаюць цану сабе і суседу, прыйшла недарэчная непрыязнасць. Урэшце, умовы кіно могуць каго хочаш штурхнуць на такое.

А тут яшчэ пры павазе да работы калегі, было непрыняцце некаторых яго поглядаў.

Мне, напрыклад, хоць я лічыў і лічу паэта яшчэ і разумным, цікавым крытыкам, дужа не падабаецца ягоны артыкул пра Кузьму Чорнага. Яму не падабаецца мой сцэнарый "Гнеўнае сонца". Ну і што? Гэта ж яшчэ не прычына. Але як часта яшчэ ў нашым асяроддзі вырастае з гэтага нецярпімасць, якой не павінна быць хаця б таму, што галоўнае, чаму павінен вучыць пісьменнік, — менавіта цярпімасць і чалавечнасць.

Сорамна зараз прызнацца ў гэтым. Сорамна і пісаць. Але з адносін нашых гэтага не выкрасліш. Ды, зноў жа, трэба, каб не думалі, што гэтае эсэ — юбілейшчына. Хачу, каб паверылі, што на гэтых старонках няма ніводнага няшчырага слова.

Што ж, тым большая цана нашым цяперашнім добрым адносінам, Адносінам узаемнай павагі.

Дзякуй сябру! Пад час паездкі нашай у Брэст ён прывёў паэта ў наша купэ, а пасля, з учасцівым яму талентам не абы-якога дыпламата не толькі знік сам, але і паклікаў астатніх. Сядзець проста так, за чаркай каньяку, глядзець у ноч, дзе нічога не відаць, акрамя квадратаў вокан, што бягуць па зямлі, ды маўчаць — гэта вельмі смешна і недарэчна. Пачалася размова, падобная спачатку на размову людзей, якія тыдзень таму навучыліся гаварыць. І стала тут зразумела, што мы — людзі, дый яшчэ не зусім з апошніх, і для абодвух значна лепей было б даць волю павазе, якую падсвядома адчувалі адзін да аднаго, бо, па справядлівасці, не маглі ўвесь гэты час прымусіць сябе да іншага. Даць волю зычлівасці, яснасці, сказаць адзін другому шчырае слова. Так яно і здарылася ў тую вагонную ноч з плямамі вокан, што беглі па маладой яшчэ лістоце дрэў насустрач адвечнаму разліву пушчы.

Вось так і пачалі нараджацца за час, пакуль прыйшлі ў вагон сябры, а пасля ў пушчы, і ў дарозе, і на гарадскіх вулках, і ў цішыні каралішчавіцкіх лясоў узмацнелі — новыя адносіны.

І мне сталі па-чалавечы зразумелыя і ягоны запал, і ягоны халадок, і ягоны скепсіс (а яму ж былі прычыны, ды і колькі яшчэ), і ягоная вера, наша, агульная вера. І нават грунтоўнае майстэрства радка (мне, разбоўтанаму, яно здаецца нават празмерным, бо, так здаецца мне, крыху шкодзіць непасрэднасці, уражанню, што верш вось тут, вось адразу, нібы сам сабою выліўся на паперу; уражанню, мабыць, усё ж памылковаму).

А яшчэ высокая культура радка, рытму, рыфмы, што ў наш час занядбання гэтых каштоўнасцяў, непавагі да іх і разлайдачанай неахайнасці цэніцца знаўцамі і проста аматарамі асабліва высока… "Распрыгонілі верш". Хоць, на самай справе, у некаторых паэтаў гэта проста ад няўмення стварыць нешта вартае, ад дрэннага ведання азоў рамяства, ад ляноты рабіць нешта грунтоўнае, зладжанае і гарманічнае, ад нізкай культуры.

Радасна, што так здарылася, што чалавек і паэт зліліся ў адно. Гэта, вядома ж, не абавязкова. Можна высока цаніць майстэрства паэта і ані ў шэлег не ставіць чалавека.

…Гэта адзін з самых культурных і абазнаных літаратараў, якіх я ведаю. І не толькі на Беларусі. І дарэмна ён наракаў на сябе ў аўтабіяграфіі, што не скончыў там нешта. Некаторым пяць універсітэтаў не памогуць. Ёсць нешта вышэй. Самы лепшы універсітэт, які нічога не замоўчвае і нічога не падае ў скажоным святле, — гэта сумленная кніга. І калі гэта так (а гэта так!), то наш паэт — паэт-знаўца, паэт-кніжнік, паэт-вучоны. Нездарма самыя розныя людзі, талент і веды якіх я высока цаню, непарушна вераць у высокую пробу ягонага густу, у беспамылковае ўменне разбірацца і ў інтуіцыю.

Нясуць яму свае рукапісы, прыслухоўваюцца да яго думкі, шукаюць ягонай парады.

Гэта жыццё з кнігай, аж да багацюшчай уласнай бібліятэкі, да якой я ўсё думаю дабрацца, каб пакапацца ў ёй, каб падумаць над рэдкімі старонкамі.

Колькі ўсяго было — аж не ўспомніш. Заснежаны каралішчавіцкі лес, хатняе сала на стале, агністая вавёрка, што заглядае ў акно, і дасціпная разумная бяседа. Аб усім. Аб вершах і сябрах, аб прышчэпках дрэў і магчымасці зрабіць прышчэпкамі на адным камлі дрэва-сад.

Успамінаю на беразе зялёнага става ў Нарачанскім краі цяністую траву між старажытнымі стадоламі, складзенымі з няроўнага грыфельнага і ружовага граніту.