Уладзімір Караткевіч - Постаці

Здымалі фільм, і таму паўсюль над гэтай зялёнай травой цяжка валюхалі або стрэламі імчалі татарскія коннікі з шаблямі і круглымі шчытамі, зверападобныя, у футравых башлыках, з грывамі чорнага конскага воласу, што падалі на твар і плечы.

І гэта было страшна.

А побач было і смешнае, і мы, разлёгшыся ў траве, глядзелі. На возе рэпеціравалі сцэну бойкі нашы трукачы: рабілі сальта, давалі адзін аднаму падножкі, выкідалі з воза, схапіўшы за азадкі. Мы аж качаліся па дзьмухаўцы і дзікім кмене і рагаталі.

Рабочыя нашы хадзілі ў зялёным стаўку з брэднем, цягалі дробных залатых карасікаў, палонікаў — ужо нават жабак, але яшчэ з хвастом — і цэлыя горы твані. Калгаснікі, што падышлі, паглядзелі на іхні ўлоў і са знішчальным гумарам прадэ- кламавалі:

А працяг быў такі, што мы, не чакаючы далейшага знішчэння словам, ірванулі адтуль, як ад чумы. І гэта пры нашай страсці да жывога, салонага народнага слова.

Мне прыйшла ў галаву дзіўная думка. Аб новых, свежапрыдуманых словах у беларускай мове. Вось, напрыклад, вычытанае з дарэвалюцыйных календароў "угодкі". А як будзе той чалавек, чые ўгодкі святкуюць? Нехта сказаў бы: "угоднік". Яно можа і праўда, бо ўсе мы ў такіх выпадках выглядаем ледзь не святымі, хоць святымі мы не былі і ніколі не будзем.

Прынамсі, бяседы з ім — сапраўдныя бяседы; з вострым беларускім слоўцам, са здаровай беларускай дасціпнасцю. З гадамі больш за ўсё пачынаеш цаніць няспешную бяседу з ведамнымі, разумнымі і зычлівымі людзьмі.

Вось і тут была проста бяседа. Аб дрэвах — з Яўгеніяй Эргардаўнай, верным сябрам ягоным праз многія гады, а пасля аб грыбах — агульнай нашай страсці (выскачылі на хвілінку прабегчы запаветную мясціну: а мо ёсць, калі толькі Андрэй Макаёнак раней не выцерабіў). А яшчэ пра лес наш. Бо ў паэта жыве любоў да лесу і веданне яго. Можа нават большая, чым у іншых, бо ягоныя Прусы — бязлесная вёска. Так дужа часта нясцерпна цягне да мора хлопцаў менавіта з тых мясцін, дзе і рэчкі сапраўднай няма.

А пасля зноў бяседа. Пра музеі, мастакоў, ды мала яшчэ пра што.

І зноў вершы. На гэты раз урыўкі з няскончанай яшчэ паэмы. Шмат гаварыць пра няскончанае — нельга, бо яшчэ сурочыш. Але я павінен вам сказаць (сплюнуўшы тры разы), што мы будзем мець добрую рэч.

Сабраны плён. Той плён, аб якім паэтам сказана:

Сапраўды, ворыва было цяжкае і доўгае. Таму, магчыма, тыя, каму дасталася лёгкая глеба, сяк-так адсеяліся, набілі — ці добра, ці блага — свірны і зараз пакурваюць на прызбе, склаўшы рукі.

Тут жыццё, поўнае цяжкай працы, дый само нялёгкае, выгнала паўнаважкі, васкова-залаты колас. І гэта вельмі, надзвычай прыемна. Бо куды больш пачэсны лёс рунебергаўскага Пава (памятаеце пераклад М.Багдановіча?), чым лёс тубыльца з Блажэнных Астравоў, які сядзіць пад дрэвам і ў салодкай знямозе чакае, калі ў рот яму ўпадзе з гэтага дрэва фінік. Бо адна справа нічога не зрабіць самому, жыць з таго капіталу, што ты "ўзорны дзед, узорны тата", а зусім другая — дабіцца ўсяго сваім мазалём. Разам з народам сваім, якому таксама не было лёгка.

Канва гэтай паэмы (а ў ёй пятнаццаць раздзелаў) і ёсць біяграфія народу, пададзеная праз біяграфію чалавека, праз вечнае паэтычнае "я". Галоўныя, апорныя пункты нашага жыцця. Ад "цароў з бародамі, з вусамі, з галовамі і без галоў", праз рэвалюцыю, вайну, адбудову.

Яшчэ не хапае двух раздзелаў, ды і з напісанага я чуў, вядома, не ўсё. Але пачутае пакідае моцнае ўражанне. Сапраўдная паэзія, моцна скляпаная і прастая, шматдумная і сціслая. Часам ясная, як світанак, а часам горкая і хмарная, як крыжы на беларускіх палях.

Сіла яе — у повязі з думамі звычайных. Усё ў ёй — гэта тое, што ўсе мы бачылі і перажылі. Вось у Полацку, калі паэты адчыталі, як казалі слухачы, толькі "паўзмены", ім дораць шкляны шарык, з якога робяць валакно.

— Клубок будзе ў вас, хвост ягоны — у нас. Тарганём — значыць, чаркі ўжо наліты і пірагі на стале.

Я, вядома ж, пераказваю дрэннай прозай добрыя вершы, за што трэба было б прыцягнуць мяне да адказнасці, але спадзяюся на амністыю, калі выйдзе паэма.

Дык торгайце часцей. Нам без вас дужа цяжка, чытачы! І паэт кажа:

Паўтараю, у гэтым пачуцці еднасці, у агульнасці думкі, у кроўнай повязі з тымі, хто арэ і тчэ, — сіла новага твора і загадка яго ўздзеяння.

Калі радавацца, то разам. Калі пакутаваць, то адны з аднымі. Каб не выкошвалі, як сенажаць, прыгожы белы свет, каб не было з нашымі маткамі, сёстрамі, жонкамі зноў такога, як у паэме: