Уладзімір Караткевіч - Эсэ

Да віноўнікаў такога не можа быць іншага пачуцця, акрамя нянавісці. Усё адно хто яны: тупыя капралы або лібералы-панкі, ханжы, манюкі, "заўзятыя патрыёты", якія ўмеюць абдурыць нават славу.

Па-мойму, гэта азначае: знішчыць на месцы.

У каземаце, загнаны ў пустыню, Шаўчэнка кіне словы, споўненыя той гардыні, без якой людзі не былі б людзьмі: "караюсь, мучусь, але не каюсь". У яго не можа быць дылемы Галілея з адной замежнай п'есы: пайсці на касцёр або пакаяцца, каб "даўжэй гаварыць праўду". Есць ва ўсім гэтым нешта невыказна брыдкае, і нездарма легенда выправіла яву, сказаўшы: "А ўсё ж яна круціцца".

Душу ўладна бярэ ў палон стойкі гонар за тое, што сярод роду чалавечага быў такі чалавек. Нібы сам беспамылковы інстынкт народа, вопыт усіх яго пакаленняў узрос у адной душы.

Агульнапрынятым, напрыклад, быў погляд сучаснікаў на Пятра I як на ўвасабленне велічы, як на з'яву, што можа абяліць рабства і тыранію. I вось Шаўчэнка перад помнікам Пятру:

А вось як выглядаюць пад пяром паэта Пятро і Кацярына:

Слава асвянцоных афіцыйнай гісторыяй муроў — вось яна:

I так паўсюль. У паэта адна думка — думка народа.

Усе булгарыны і чужбінскія могуць ледзь не з амбонаў крычаць, што разгром народнай самасвядомасці — дабро. А Шаўчэнка адказвае:

Клерыкалы могуць лямантаваць, што праваслаўе, самадзяржаўе і народнасць — дабро. А ён ведае, што ўсё гэта — фальшывыя гучныя словы, прыкрываючыся якімі, нянавісць, варварства і карыслівасць робяць свае цёмныя справункі.

Прадажныя гісторыкі выстаўляюць гнюсную расправу з паўстанцамі Каўказа як высакародную справу. Толькі два чалавекі падымаюць голас супраць маны — Леў Талстой і Тарас Шаўчэнка:

Іронія і сарказм мацнеюць. Здаецца, немагчыма ўжо ні ў каго верыць. Народ змучаны паборамі, замардаваны, прыніжаны. Ён адрокся ад свайго слова, нават ад імя свайго. Немагчыма не кідаць у твар людзям слоў горычы і… немагчыма не любіць іх.

Несправядліва было б не звярнуцца са словам да тых, што дапусцілі такое. Так нараджаецца адна з лепшых рэчаў "I мертвим, і живим", магутная, адчайная і, на жаль, амаль безнадзейная спроба абудзіць сумленне ў тых, што, стаўшы над простымі, зажэрліся, забылі аб тым, хто яны, якога народа дзеці, забыліся на ўдзячнасць, на неабходнасць плаціць борг.

Падпявалы хлусні, парафіяне дурасці, слугі ўвасобленай бяздарнасці, з інтэлектам, спалоханым яшчэ ў матчыным лоне, — вось яны, бязлітасна высмеяныя паэтам:

Паны і паўпанкі, уладары душ, цемрашалы, паборнікі бізуна, закляймёныя пякучым Шаўчэнкавым словам: