Святлана Алексіевіч - Час second-hand

Як жа я спала? Чаму Цімка не адчуў? Сабакі такія чулыя, яны ж адчуваюць у дзясяткі разоў лепш за нас, людзей. Чаму… Я сядзела і глядзела ў адну кропку. Мне зрабілі ўкол, і я кудысьці правалілася. Раніцай пабудзілі: «Вера, уставай. Пасля сабе не даруеш». «Ну, зараз я табе дам за такія жартачкі. Ты ў мяне атрымаеш», — падумала я. І тут да мяне даходзіць, што ўсыпаць няма каму.

Ён ляжыць у труне… На ім той пуловер, які я яму падрыхтавала да дня нараджэння…

Крычаць пачала не адразу… праз некалькі месяцаў… Але слёз не было. Крычаць крычала, але не плакала. І толькі калі аднойчы выпіла шклянку гарэлкі — заплакала. Пачала піць, каб плакаць… чапляцца за людзей… У адных нашых сяброў мы праседзелі, не выходзячы з кватэры, два дні. Цяпер разумею, як ім было цяжка, як мы іх мучылі. Мы ўцякалі са свайго дома… Зламалася крэсла на кухні, на якім ён звычайна сядзеў, — я не чапала, так гэтае крэсла і стаяла, а раптам яму не спадабаецца, што я выкіну ўлюбёную ягоную рэч. Дзверы ў ягоны пакой ні я, ні муж не ў стане былі адчыніць. Двойчы хацелі памяняць кватэру, ужо дакументы падрыхтуем, людзей абнадзеім, запакуем рэчы. І не магу з кватэры выйсці, мне здаецца, што ён недзе тут, я проста не бачу яго… але ён недзе тут… Я блукала па крамах, падбірала яму рэчы: вось штаны — ягоны колер, і гэтая кашуля. Нейкая па ліку вясна… якая — не памятаю… Прыходжу дадому, кажу мужу: «Ведаеш, сёння я спадабалася аднаму мужчыну. Ён хацеў прызначыць мне спатканне». І мой муж адказвае: «Як я рады за цябе, Верачка.

Ты вяртаешся…» Бязмежна была ўдзячна яму за гэтыя словы. Тут я хачу распавесці пра свайго мужа… Ён — фізік, нашы сябры жартуюць: «Пашанцавала вам — у адным флаконе фізік і лірык». Я кахала… Чаму кахала, а не кахаю? Таму што сябе новую, жывую, яшчэ не ведаю. Баюся… я не гатовая… я не змагу болей быць шчаслівай… Уначы ляжу з расплюшчанымі вачыма. Званок. Ясна чую званок у дзверы. Раніцай распавядаю мужу. Ён: «А я нічога не чуў». Ноччу зноў званок. Я не сплю, гляджу на мужа — ён таксама прачнуўся. «Ты чуў?» — «Чуў». У нас у абодвух пачуццё, што мы не адны ў кватэры. І Цімка кругамі каля ложка бегае, кругамі, як па следзе за кімсьці. Я некуды падаю, у нешта цёплае. І бачу такі сон… Незразумела дзе выходзіць да мяне Ігар у тым пуловеры, у якім мы яго пахавалі. «Мама, ты мяне клічаш і не разумееш, як мне цяжка да цябе прыйсці. Кінь плакаць». Дакранаюся да яго, ён мяккі. «Табе было добра дома?» — «Вельмі». — «А там?» Ён не паспявае адказаць, знікае. З тае начы я перастала плакаць. І ён стаў сніцца мне маленькім, толькі маленькім. А я чакаю яго вялікага, каб пагаварыць з ім… Гэта быў не сон. Я толькі заплюшчыла вочы… Дзверы ў пакой адчыніліся, дарослым, якім я яго ніколі не бачыла, ён зайшоў на імгненне. У яго быў такі твар, што я зразумела: яму ўжо ўсё адно, што тут адбываецца. Нашыя размовы пра яго, успаміны. Ён ужо зусім ад нас далёка. А я не магу, каб нашая сувязь парвалася. Я не магу… Я доўга думала… і вырашыла нарадзіць… Мне нельга было, ужо позна, урачы баяліся, але я нарадзіла. Нарадзіла — дзяўчынку. Мы да яе ставімся, як быццам яна не наша дзяўчынка, а дачка Ігара. Я баюся яе гэтак любіць, як любіла яго… І я не магу яе гэтак любіць. Ну, вар’ятка я! Ненармальная! Шмат плачу, хаджу і хаджу на могілкі. Дзяўчынка заўсёды са мной, а я не перастаю думаць пра смерць. Так нельга. Муж лічыць, што нам трэба з’ехаць. У іншую краіну. Каб усё памяняць: пейзаж, людзей, алфавіт. Сябры клічуць у Ізраіль. Часта тэлефануюць нам: «Што вас там трымае?» (Амаль крычыць.) Што? Што?

Ёсць у мяне адна вусцішная думка: а раптам бы ён сам распавёў вам зусім іншую гісторыю? Зусім іншую…

Мы былі тады зусім юныя… Юнацтва — жахлівы час, не ведаю, хто прыдумаў, што гэта цудоўныя гады. Ты бязглуздая, ты недарэчная, ты з усяго выпадаеш, ты безабаронная з усіх бакоў. А для бацькоў ты яшчэ маленькая, яны цябе лепяць. Ты ўвесь час пад нейкім каўпаком, і ніхто да цябе прабіцца не можа. Адчуванне… добра памятаю гэтае адчуванне… Як у бальніцы, калі я ляжала ў боксе за шклом. З нейкай інфекцыяй. Бацькі ўдаюць (ты так думаеш), што хочуць быць з табою, на самай справе яны жывуць зусім у іншым свеце. Яны недзе далёка… быццам бы побач, але яны далёка… Бацькі не здагадваюцца, наколькі ў іх дзяцей усё сур’ёзна. Першае каханне — гэта страшна. Смяротна небяспечна. Мая сяброўка лічыла, што Ігар пайшоў на самагубства праз каханне да яе. Глупства! Глупства дзявочае… У яго былі закаханыя ўсе нашыя дзяўчынкі. О-о! Вельмі прыгожы, пры гэтым паводзіў сябе так, як быццам старэйшы за ўсіх нас, але было адчуванне, што ён вельмі самотны. Пісаў вершы. А паэт павінен быць азяблым і адзінокім. Загінуць на дуэлі. Ва ўсіх у нас хапала юначай дураты ў галаве.