Святлана Алексіевіч - Час second-hand

Другі дзень…

Я купіў ружу. Грошай амаль не было, але паехаў на рынак і купіў самую вялікую ружу, якую там знайшоў. І вось таксама… Як растлумачыць? Падышла да мяне цыганка: «Дай, мілы, паваражу. Па вачах бачу…» Уцёк. Навошта? Я і сам ужо ведаю, што таямніца стаіць на парозе. Таямніца, таемства, пакроў… Першы раз памыліўся кватэрай — адчыніў мужык у абвіслай майцы і пад чаркай, убачыў мяне з ружай, застыў: «Бля-а-а!» Падымаюся на наступны паверх… Праз ланцужок выглядвае дзіўная бабулька ў вязаным капялюшыку: «Лена, да цябе». Потым яна йграла нам на фартэпіяна, распавядала пра тэатр. Старая акторка. У доме жыў вялікі чорны кот, хатні тыран, які чамусьці мяне адразу неўпадабаў, а я намагаўся з ім пасябраваць… Вялікі чорны кот… Калі таямніца адкрываецца, ты нібы адсутнічаеш. Вам зразумела, пра што я? Не трэба быць касманаўтам, алігархам ці героем, ты можаш быць шчаслівым, усё адчуць у звычайнай двухпакаёвай кватэры — пяцьдзясят восем квадратных метраў, агульны санвузел, сярод старых савецкіх рэчаў. Дванаццатая гадзіна ночы, другая гадзіна… Мне трэба сыходзіць, а я не разумею, чаму я мушу сыходзіць з гэтага дома. Найбольшае падабенства гэта мае з успамінам… шукаю словы… Як быццам усё прыгадалася, доўга жыў у няпомнасці, а тады ўсё вярнулася. Я паяднаўся. Нешта падобнае… я так думаю… адчувае чалавек, які шмат дзён правёў у келлі. Свет да яго вярнуўся ў бясконцых дэталях. Абрысах. Гэта значыць, таямніца, яна можа быць даступная, як прадметная рэч, як ваза, напрыклад, але каб нешта зразумець, павінна быць балюча. А як зразумець, калі не баліць? Трэба каб балюча, балюча… …Упершыню пра жанчыну нешта мне распавялі мае сябры, калі мне было сем гадоў… Ім таксама было па сем гадоў. Запомніў іх радасць, што яны ведаюць, а я не, вось зараз мы табе ўсё растлумачым. І пачалі маляваць палачкамі на пяску… …Што жанчына зусім іншая, я адчуў у сямнаццаць гадоў, не праз кніжкі, а скураю адчуў блізка ад сябе нешта бясконца далёкае, велізарную нейкую рознасць, і перажыў узрушэнне ад таго, што гэта іншае. Нешта там, унутры, за жаночым шклом схаванае, мне недаступнае… …уявіце салдацкую казарму… Нядзеля. Няма ніякіх заняткаў. Дзвесце мужыкоў моўчкі сядзяць і глядзяць аэробіку: на экране дзяўчыны ў аблеглых касцюмах… Мужыкі, як балваны з выспы Майя, сядзяць. Калі зламаўся тэлевізар, гэта катастрофа, таго, хто быў вінаваты, маглі забіць. Вы разумееце? Гэта ўсё пра каханне…

Трэці дзень…

Прачнуўся раніцай, і не трэба нікуды бегчы, згадваеш, што яна ёсць, яна знайшлася. Цябе адпускае туга… Ты ўжо не самотны… Ты адчуваеш раптам сваё цела… рукі, вусны… адчуваеш за акном неба і дрэвы, чамусьці ўсё блізка-блізка, ушчыльную наблізілася да цябе.

Так бывае толькі ў сне… (Паўза.) Па аб’яве ў вячэрняй газеце мы знайшлі неверагодную кватэру ў неверагодным раёне. На канцы горада ў новабудоўлях. У двары на выходных мужыкі з раніцы да вечара мацюкаюцца, стукаюць у даміно і гуляюць у карты на пляшку гарэлкі. Праз год у нас нарадзілася дачка… (Паўза.) Зараз пра смерць раскажу… Учора ўвесь горад хаваў майго аднакласніка — лейтэнанта міліцыі… Труну прывезлі з Чачні і нават не адчынілі вечка, маці не паказалі. Што там прывезлі? Салют і ўсё такое. Слава героям! Я быў там. І бацька са мной… У майго бацькі блішчалі вочы… Вы разумееце, пра што я? Чалавек да шчасця не рыхтуецца, ён рыхтуецца да вайны, да холаду і голаду. Шчаслівых людзей, акрамя маёй трохмесячнай дачкі, я нікога… нікога не сустракаў… Наш чалавек да шчасця не падрыхтаваны. (Паўза.) Усе нармальныя людзі вязуць дзяцей за мяжу. З’ехалі мае сябры… тэлефануюць мне з Ізраіля, Канады… Раней я не думаў пра тое, каб з’ехаць. З’ехаць… з’ехаць… У мяне гэтая думка з’явілася, калі нарадзілася дачка. Хачу абараніць тых, каго люблю. Бацька мне гэтага не даруе. Я ведаю.

Яшчэ раз мы сустрэліся ў Чыкага. Сям’я ўжо трохі абжылася на новым месцы. Сабралася руская кампанія. Рускі стол і руская размова, у якой да вечных рускіх пытанняў: што рабіць і хто вінаваты — дадалося яшчэ адно — з’язджаць ці не з’язджаць?

«…Я з’ехаў, таму што спалохаўся… У нас кожная рэвалюцыя канчаецца тым, што пачынаюць рабаваць адзін аднаго пад шумок і разбіваць галовы жыдам. У Маскве ішла сапраўдная вайна, кожны дзень кагосьці падрывалі, забівалі. Увечары на вуліцу без сабакі байцоўскай пароды нельга было выйсці. Я спецыяльна завёў бультэр’ера…»

«…Адчыніў Гарбачоў клетку — мы і ламануліся. Што я там пакінула? Сраную двухпакаёвую хрушчобу. Лепш быць пакаёўкай з добрым акладам, чым доктарам з акладам бамжа. Усе мы выраслі ў СССР: збіралі ў школе металалом і любілі песню «Дзень Перамогі». Нас выхоўвалі на вялікіх казках пра справядлівасць, на савецкіх мульціках, дзе ўсё дакладна прапісана: тут — дабро, а там — зло. Нейкі правільны свет. Мой дзед загінуў пад Сталінградам за савецкую Радзіму, за камунізм. А я хацела жыць у нармальнай краіне. Каб у хаце фіраначкі былі, каб падушачкі былі, каб муж прыйшоў і халат апрануў. У мяне неяк з рускай душой слаба, у мяне яе мала. Я зваліла ў Штаты. Узімку ем трускалкі. Каўбасы тут навалам, і ніякім сімвалам яна не з’яўляецца…»