Святлана Алексіевіч - Час second-hand

«…Я чалавек рацыянальны. Усе гэтыя сантыменты з нагоды мовы дзядуляў і бабуль — толькі эмоцыі. Я забараніў сабе чытаць рускія кнігі, глядзець рускі інтэрнэт. Хачу выбіць з сябе ўсё рускае. Перастаць быць рускім…»

«…Муж вельмі хацеў з’ехаць… Прывезлі з сабой дзесяць скрыняў рускіх кніг, каб дзеці не забывалі родную мову. У Маскве на мытні ўсе скрыні праверылі, шукалі антыкварыят, а ў нас: Пушкін, Гогаль… Мытнікі доўга смяяліся… Я і цяпер уключаю радыё «Маяк» і слухаю рускія песні…»

«…Расія, мая Расія… Піцер улюбёны! Як я хачу вярнуцца! Зараз заплачу… Няхай жыве камунізм! Дадому! І бульба тут на смак — брыдота несусветная. А шакалад рускі проста выдатны!»

«…А майткі па талонах вам па-ранейшаму падабаюцца? Я ўспамінаю, як здавала і вучыла навуковы камунізм…»

«…Рускія бярозкі… бярозкі потым…»

«…Сын маёй сястры… У яго выдатная англійская. Праграміст. Пажыў у Амерыцы год і вярнуўся дадому. Кажа, што ў Расіі цяпер цікавей…»

«…Я таксама скажу… Многія ўжо і там добра жывуць: праца, дом, машына — усё ў іх ёсць. Але ўсё роўна баяцца і хочуць з’ехаць. Бізнес могуць забраць, у турму ні за што пасадзіць… скалечыць увечары ў пад’ездзе… Законы ніхто не паважае — ні наверсе, ні ўнізе…»

«…Расія з Абрамовічам і Дзерыпаскам… з Лужковым… Хіба гэта Расія? Гэты карабель тоне…»

«…Хлопцы, жыць трэба ў Гоа… А грошы зарабляць у Расіі…»

Выходжу на балкон. Тут кураць і працягваюць тую ж размову: разумныя сёння з’язджаюць з Расіі ці дурныя? Не адразу паверыла, калі пачула, як за сталом нехта заспяваў «Подмосковные вечера», нашую любімую савецкую песню:

Вяртаюся ў пакой — ужо ўсе спяваюць. І я таксама.

«…чалавек без радзімы — салавей без свайго саду»

— Пра смерць я шмат ведаю. Я калі-небудзь звар’яцею ад усяго, што я ведаю…

Цела — чара для духу. Ягоны дом. Паводле мусульманскіх звычаяў, цела трэба пахаваць як мага хутчэй — пажадана ў той жа дзень, як толькі Алах забраў душу. У доме памерлага вешаюць на цвік кавалачак белага матэрыялу, ён вісіць сорак дзён. Душа прылятае ўначы і садзіцца на гэты шматок. Слухае родныя галасы. Радуецца. І ляціць назад.

Раўшан… я яго добра памятаю… Звычайная гісторыя… Ім паўгода не выдавалі заробак, а ў яго чацвёра дзяцей засталіся на Паміры, цяжка захварэў бацька. Ён прыйшоў у будаўнічую кантору, папрасіў аванс, і яму адмовілі. Апошняя кропля. Выйшаў на ганак і разануў сябе нажом па горле. Мне патэлефанавалі… Я прыехала ў морг… Вось гэты настолькі прыгожы твар… Немагчыма забыцца. Ягоны твар… Сабралі грошы. Для мяне дагэтуль загадка, як спрацоўвае гэты ўнутраны механізм: капейкі ні ў кога няма, але калі чалавек памёр, умомант збяруць патрэбную суму, аддадуць апошняе, каб ён быў пахаваны дома, у сваёй зямлі ляжаў. Не застаўся на чужыне. Адзіная старублёўка ў кішэні — і яе аддадуць. Скажаш, што дадому трэба ехаць, — не дадуць, дзіця хворае — не дадуць, а на смерць — на, бяры. Прынеслі і паклалі мне на стол цэлафанавы пакет гэтых змятых старублёвак. І я пайшла з імі ў касу Аэрафлоту. Да начальніка. Душа сама паляціць дадому, а труну адправіць самалётам вельмі дорага.

Бярэ са стала паперы. Чытае .

…Паліцыя ўвайшла ў кватэру, дзе жылі гастарбайтары — цяжарная жанчына і ейны муж, на вачах жонкі яго сталі збіваць за тое, што ў іх няма рэгістрацыі. У яе пачаўся крывацёк — яна памерла, і памерла яе ненароджанае дзіця… …У Падмаскоўі зніклі тры чалавекі — два браты і сястра… Да нас звярнуліся па дапамогу іх сваякі, што прыехалі з Таджыкістана. Мы патэлефанавалі ў пякарню, дзе яны да гэтага працавалі. Першы раз нам адказалі: «Такіх не ведаем». Другі раз да тэлефона падышоў сам гаспадар: «Так, працавалі ў мяне таджыкі. Я ім заплаціў за тры месяцы, і яны ў той жа дзень сышлі. Не магу ведаць — куды». Тады мы звярнуліся ў паліцыю. Усіх траіх знайшлі ў лесе. Іх нехта засек рыдлёўкамі і закапаў. Гаспадар пякарні стаў тэлефанаваць у фонд і пагражаць: «У мяне паўсюль свае людзі. Я і вас закапаю».

…Двух маладых таджыкаў з будоўлі павезлі на «хуткай дапамозе» ў бальніцу… Усю ноч яны праляжалі ў халодным прыёмным пакоі, да іх ніхто не падышоў. Дактары не хавалі сваіх пачуццяў: «І чаго вы, чарнажопыя, сюды панаехалі?»