Святлана Алексіевіч - Час second-hand

— Хіба судзілі рускіх салдат за забойства нямецкіх салдат у час Айчыннай вайны? А забівалі па-рознаму. Партызаны на кавалачкі палонных паліцаяў рэзалі… Паслухайце ветэранаў…

— Падчас першай чачэнскай вайны, гэта пры Ельцыне, па тэлевізары ўсё па-сапраўднаму паказвалі. Мы бачылі, як плакалі чачэнскія жанчыны. Як рускія маці хадзілі па сёлах і шукалі зніклых без вестак. Іх ніхто не чапаў. Такой нянавісці, як цяпер, яшчэ ні ў каго не было — ні ў іх, ні ў нас.

— Спачатку палымнела адна Чачня, цяпер увесь паўночны Каўказ. Паўсюль будуюць мячэці.

— Геапалітыка завітала ў наш дом. Расія распадаецца… Хутка ад імперыі застанецца адно Маскоўскае княства…

— Ненавіджу!!!

— Каго?

— Усіх!!

— Мой сын быў яшчэ сем гадзін жывы, яго запіхнулі ў цэлафанавы мех і паклалі ў аўтобус з трупамі… Прывезлі нам казённую труну, два вянкі. Труна з нейкага пілавіння, як кардонная, яе паднялі — яна развалілася. Вянкі бедныя, вартыя жалю. Усё куплялі самі. Дзяржаве на нас, смяротных, напляваць, хай і яна прыме мой плявок — хачу з’ехаць з гэтай ё…най краіны. Падалі з мужам дакументы на эміграцыю ў Канаду.

— Раней Сталін забіваў, а цяпер бандыты. Свабода?

— У мяне чорныя валасы, чорныя вочы… Я — руская, праваслаўная. Зайшлі з сяброўкай у метро. Нас спыніла міліцыя, мяне адвялі ўбок: «Здыміце верхнюю вопратку. Пакажыце дакументы». На сяброўку — нуль увагі, яна бландынка. Мама кажа: «Пафарбуй валасы». А мне сорамна.

— Рускі чалавек моцны на трох пблях — «авось», «нябось» і «неяк». Па першым часе ўсе трэсліся ад страху, а праз месяц я заўважыла ў метро пад лавай падазроны скрутак і ледзь прымусіла дзяжурную патэлефанаваць у міліцыю.

— У аэрапорце Дамадзедава таксісты-сукі пасля тэракту ўзнялі кошты. Страшэнна. На ўсім бабло робяць. Б…дзь, выцягваць з машынаў — і галавой аб капот!

— Адны валяліся ў лужынах крыві, а іншыя іх здымалі на мабілы. Пстрыкалі. Тут жа вывесілі фота ў ЖЧ. Офіснаму планктону перчыку не хапае.

— Сёння — яны, заўтра — мы. І ўсе маўчаць, усе з гэтым пагадзіліся.

— Стараемся, як можам, дапамагаць нябожчыкам нашымі малітвамі. Прасіць ласкі Божай…

Тут жа на імправізаванай сцэне школьнікі даюць канцэрт. Іх прывезлі аўтобусамі. Падыходжу бліжэй.

— Мне Бэн Ладэн цікавы… Аль-Каіда — глабальны праект…

— Я за індывідуальны тэрор. Кропкавы. Напрыклад, супраць паліцэйскіх, чыноўнікаў…

— Тэрор — гэта дрэнна ці добра?

— Гэта цяпер дабро.

— Надакучыла, блін, стаяць. Калі нас пусцяць?

— Анекдоцец клёвы… Тэрарысты аглядаюць славутасці ў Італіі. Дайшлі да Пізанскай вежы. Смяюцца: «Дылетанты!»

— Тэрор — гэта бізнес…

ахвярапрынашэнне, як у старажытныя часы…

мэйнстрым…

размінка перад рэвалюцыяй…

нешта асабістае…

— У дзяцінстве ў мяне ў двары было дрэва… Стары клён… Я з ім размаўляў, гэта быў мой сябар. Памёр дзядуля, я доўга плакаў. Роў увесь дзень. Мне было пяць гадоў, і я зразумеў, што памру, і ўсе памруць. Мяне ахапіў жах: усе памруць раней за мяне, і я застануся адзін. Дзікая адзінота. Мама мяне шкадавала, а тата падышоў і сказаў: «Вытры слёзы. Ты — мужчына. А мужчыны не плачуць». А я не ведаў яшчэ — хто я? Мне ніколі не падабалася быць хлопчыкам, я не

любіў гуляць «у вайну». Але ў мяне ніхто не пытаўся… усё выбралі без мяне… Мама марыла пра дзяўчынку, тата, як заўсёды, хацеў аборт. Упершыню я хацеў павесіцца ў сем гадоў… З-за кітайскага тазіка… Мама зварыла сочыва ў кітайскім тазіку і паставіла на табурэтку, а мы з братам лавілі нашую кошку. Муська сіганула над тазікам, а мы не… Мама маладая, тата на вайсковых вучэннях. На падлозе лужына сочыва… Мама праклінае лёс афіцэрскай жонкі і тое, што жыць даводзіцца чорт ведае дзе… на Сахаліне… дзе ўзімку снегу навальвае да дзесяці метраў, а ўлетку — лопух аднаго росту з ёй. Яна хапае бацькоўскую папругу і выганяе нас на вуліцу. «Мама, на дварэ дождж, а ў паветцы мурашкі кусаюцца». — «Пайшлі! Пайшлі! Прэч!» Брат пабег да суседзяў, а я зусім сур’ёзна вырашыў павесіцца. Залез у хлеў, знайшоў у кошыку вяроўку. Прыйдуць раніцай, а я звісаю: вось, сукі, вам! Тут у дзверы ўціскаецца Муська… Мяў-мяў… Мілая Муська! Ты прыйшла мяне пашкадаваць. Я абняў яе, прыціснуўся да яе, і так мы з ёй праседзелі да раніцы.

Тата… Якім быў тата? Ён чытаў газеты і курыў. Зампаліт авіяпалка. Мы пераязджалі з аднаго вайсковага гарадка ў іншы, жылі ў інтэрнатах. Доўгія цагляныя баракі, усюды аднолькавыя. Усе яны пахлі гуталінам і танным адэкалонам «Шыпр». Так заўсёды пахла і ад таты. Мне — восем гадоў, брату — дзевяць, тата вяртаецца са службы. Рыпіць партупея, рыпяць хромавыя боты. У гэтую хвіліну нам з братам ператварыцца б у невідзімак, знікнуць з ягоных вачэй! Тата бярэ з палічкі «Повесть о настоящем человеке» Барыса Палявога, у нашым доме — гэта «Ойча наш». «Што было далей?» — пачынае ён з брата. — «Ну самалёт упаў. А Аляксей Мярэсьеў папоўз… Паранены. З’еў вожыка… заваліўся ў канаву…» — «У якую яшчэ канаву?» — «У варонку ад пяцітоннай бомбы», — падказваю я. «Што? Гэта было ўчора, — калоцімся мы абодва ад камандзірскага татавага голасу. — Сёння, значыць, не чыталі?» Малюнак: бегаем вакол стала, як тры блазны — адзін вялікі, два маленькія, мы са спушчанымі штанамі, тата — з рэменем. (Паўза.) Усё ж такі ў нас кіношнае выхаванне, так? Свет з малюнкаў зроблены… Не з кніг, а з фільмаў мы выраслі. І з музыкі… Кнігі, якія прыносіў дадому тата, у мяне да гэтага часу выклікаюць алергію. У мяне тэмпература падымаецца, калі я бачу ў кагонебудзь на паліцы «Повесть о настоящем человеке» або «Молодую гвардию». О! Тата марыў кінуць нас пад танк… Ён хацеў, каб мы хутчэй сталі дарослымі і папрасіліся добраахвотнікамі на вайну. Свет без вайны тата не ўяўляў. Героі патрабаваліся! Героямі становяцца толькі на вайне, і калі б там камусьці з нас адняло ногі, як Аляксею Мярэсьеву, ён быў бы шчаслівы. Яго жыццё на марна не сышло… Усё выдатна! Жыццё ўдалося! І ён… я думаю, што ён сам бы прывёў прысуд у выкананне, сваёй рукой, калі б я парушыў прысягу, калі б спалохаўся ў часе бою. Тарас Бульба! «Я цябе спарадзіў, я цябе і заб’ю». Тата належаў ідэі, ён не чалавек. Радзіму трэба любіць безаглядна. Ніякіх умоваў! Я гэта чуў праз усё дзяцінства. Жыццё дадзена толькі для таго, каб Радзіму абараняць… Але мяне ніяк не ўдавалася запраграмаваць на вайну, на сабачую гатоўнасць заткнуць сабою дзірку ў плаціне або легчы жыватом на міну. Я не любіў смерць… Я трушчыў божых каровак, на Сахаліне ўлетку божых каровак — як пяску. Трушчыў іх, як усе. Пакуль аднойчы не спалохаўся: навошта гэта я столькі маленькіх чырвоных трупікаў нарабіў? Муська прынесла неданошаных кацянят… Я іх паіў, выходжваў. З’явілася мама: «Яны што — мёртвыя?» І яны памерлі пасля яе слоў. Ніякіх слёз!