Ніл Гілевіч - Разумная дзевачка [Маленькая аповесьць пра адно дзяцінства]

Калі б не каша, а «цалкі», хоць сабе і ў «мундзірах», то затраўкай да іх маглі б быць тлустыя, трохі шчыплівыя, духмяныя «маслёнікі» — стоўчанае ў ступцы падсмажанае ільняное або канаплянае семя. Макаць гарачай бульбінай у «маслёнікі» — гэта смаката не абы-якая. Куды смачней, чым бульбяныя посныя камы з салёнымі, да таго ж ужо трохі разлезлымі ў кадзі агуркамі. Але хай сабе і посныя камы, і з агуркамі — абы хутчэй, бо надта ж есці хочацца, аж у жываце падцягвае. Ісці да стала і круціцца каля маці зараз няможна, маці не любіць гэтага. Але і ўпусціць момант, калі ўсе садзяцца за стол, таксама нельга. Трэба абавязкова пачуць, як маці голасна гукне: «Есці!». Або: «Ідзіце!». Два словы разам — «Ідзіце есці!» — яна ніколі не счапляе. Здаралася, што, захопленая якім-небудзь сваім заняткам, Ніна прапус-кала загадны кліч «есці!» міма вушэй, і тады маці шырэй адчыняла дзверыну ў пакой і сярдзіта кідала: «А табе асобнае запрашэнне трэба?» Тут ужо марудзіць небяспечна, бо можна і кухталя атрымаць. А яшчэ горш, што новы мамін муж, дзядзька Міця, пачне пускацьу ход свае падкалупкі. «Вялікая пані! Дык і запрашэння чакае: сызвольце адкушаць!..» Як яна не любіць гэтыя яго шпількі! Не так самі шпількі, як тон, якім ён іх вымаўляе. Ну такі ўжо непрыемны, насмешлівы і калючы — за жывое чапляе.

Ніна вярнулася на хвілінку да свайго вязання. Гэтае захапленне найшло на яе зусім нядаўна. Зімовымі вечарамі яна не раз бачыла, як маці двума пруткамі з дзюбкамі вяжа з шарсцяных нітак то панчошкі — ёй і Ліпе, то рукавіцы, то шкарпэткі дзядзьку Міцю, то шалік. Глядзела-назірала, як чапляецца «вочка» за «вочка», як нарастае радок за радком, і аднойчы ёй здалося, што гэта не такая ўжо і хітрая рэч — вязанне, што і ў яе магло б атрымацца, калі б мама дазволіла. Але папрасіць яе аб гэтым не насмелілася. Ды неяк вечарам, прыйшоўшы з коўзанкі дахаты, — ахнула: Ліпа штосьці вяжа на тых маміных прутках! Сядзіць на ўслоне, край стала, каля самай газніцы, на стале — вялікі шэры клубоктоўстых шарсцяных нітак, а сама такая засяроджаная, важная, толькі вокам кінула на сястру, маўляў, бачыш, на што я здольная, якой сур'ёзнай справай занятая, не тое што ты, смаркачка саплівая... I — ой як заманілася Ніне таксама навучывдіа вязаць! «Ліпачка, дай і я паспрабую! — горача ўзмалілася яна. — Дай, Ліпачка, дай! Я не сапсую, вось убачыш!..» I Ліпа саступіла просьбе і неўзабаве сама здзівілася, якхутка «саплівая смаркачка» пачала вязаць не горш за яе самую.

Ніна хацела, пакуль прагучыць каманда «есці!», дадаць яшчэ адзін-другі радоку пачаты шалічак, але з кухні тхнула ўжо не проста гарачай бульбай, а кашай з такім знаёмым пахам, на які яна ўжо даўно забылася: запахла расплаўленым у гарачых камах маслам. Яна падбегла да дзвярэй, шморгнула спачатку лёгка, а тады глыбей разы тры носікам, і аж вочы акругліла: ну сапраўды з маслам! Ой, як здо-рава! Сёння каша будзе затоўчана маслам! А дзе ж яго мама брала? Можа, абмяняла на што-небудзь у каго з вяскоўцаў? Ці нехта ўзычыў ёй такога гасцінца? Хто гэткі добры?

Ніна выйшла на кухню. Маці яшчэ завіналася каля саганка. Поруч, як давераная асоба, пасвячоная ў таінства сатварэння сняданку, стаяла Ліпа. Да яе і прыткнулася заінтрыгаваная магічным пахам «вязальшчыца». Не паспела Ліпа пацясніць яе плечуком, як Ніна радасна прадэкламавала:

— Мама! Дык яна ж з маслам!

— Выдумляеш абы-што! — незадаволена сувірнулася маці, абскрэбваючы лыжкай таўкачык. — Яшчэ скажы: з каўбасою.

— Гэта табе ўжо мярэшчыцца масла, — спакойна дадала да слоў маці сваё патлумачэнне Ліпа. — Калі чаго смачнага доўга не ясі, дык яно тады пачынае мярэшчыцца. I са мной так, помню, было.

Здзівілася Ніна з іх адказаў, удыхнула пахкае паветра яшчэ і яшчэ раз і, можа, нешта б запярэчыла, але якраз зайшоў з двара дзядзька Міця — у зацяганай вушанцы, латаным рыжым кажуху і падшытых скурай валёнках. А калісьці, Насця памятала гэта, ён шчыгіляў у такім фацэтным чыгуначным шынялі і адпаведнай форменнай фуражцы.

— Не спазніўся?

— Ого, каб ты ды спазніўся! — не вельмі пачціва адказала маці. — Усё! Выкладаю ў місу і — сядайце! Агуркі ўжо на стале.

Кожны заняў сваё месца, і пачалі снедаць. «Ну што ж гэта за такое? — студзячы агурком гарачы камяк у роце, не перастае здзіўляцца Ніна. — Як жа я выдумляю, калі пахне! Няўжо і праўда мярэшчыцца?»

Як наўмысна, чарговую лыжку яна зачэрпнула асабліва ўдачна, і ўсе сумненні развеяліся: малюпасенечкі камячок масла не паспеў растаць у кашы і апынуўся ў яе на языку. Пасля яна зразумее, чаму не паспеў расплавіцца камячок: масла было з хола-ду, замерзлае.