Ніл Гілевіч - Разумная дзевачка [Маленькая аповесьць пра адно дзяцінства]

Праз кожныя дзесяць-пятнаццаць крокаў дочкі азіраліся: бацька, засланяючы сабою крыж, стаяў там жа — высокі, зграбны, у цёмных штанах і белай кашулі. Яны махалі рукой яму, а ён — ім. I так было шмат разоў; памахаўшы, яны даганялі маці, а потым прыпыняліся і азіраліся зноў. I зноў махалі.

— Мама, ён усё яшчэ стаіць там, каля крыжа, — сказала Ніна.

Маці нічога не адказала.

Нарэшце дарога пачала загінацца за бярозавы гай, за якім вёскі ўжо відаць не будзе. Вёскі і крыжа на ростанях. I яго — каля крыжа. Ніна і Ліпа зразумелі гэта, і азірнуліся ў апошні раз, і доўга махалі яму, а ён — ім, і ўсё заставаўся на месцы. Убачыўшы, як далёка адышла маці, сёстры кінуліся яе даганяць.

Усё! За дрэвамі цяпер ужо яны яго не ўбачаць. Усё...

Убачыць бацьку ім не давядзецца ўжо ніколі. Пасля вызвалення Беларусі ад немцаў даведаліся, што напрыканцы таго лета, ці мо ў самым пачатку восені, ён пайшоў з дому і не вярнуўся. Нібыта сказаў, што павінен праведаць недзе ў суседнім раёне радню, а каго і дзе дакладна, — не сказаў. Ніхто са сваякоў і добра знаёмых ні тады, ні пазней яго не бачылі. I ўжо дарослыя пасля вайны дочкі ніякага следу аб ім адшукаць не змаглі. Прапаў без вестак. Але і гэткага дакумента ім ніхто не выдаў.

Прайшоўшы вёрст сем-восем, яны прыселі на колькі хвілін адпачыць. Да Мурожніцы ім ісці два поўныядні, начаваць будуць апаўдарогі, у Стайках, у далёкай радні па дзеду Захару. Адпачынку яшчэ магло б і не быць, але яго ненаўмысна справакавала Ніна:

— Ой, мама, Ліпа! Вы ж не ведаеце, якога мне тата купіў матэрыялу на сукенку, калі мы былі ў Віцебску! Мамачка, развяжы хатуль, я вам пакажу. Ен там спадыспаду, пад адзеннем. Ой, як ён мне падабаецца! Такі яркі цёмна-бардовы. Прыгожы-прыгожы!

Маці не хацелася тут, пры дарозе, распакоўвацца, але цікаўнасць перамагла. I яны прыселі на мурожнай узбочыне, і маці развязала хатуль. I бацькавага падарунка ў ім не аказалася. Перабралі кожную рэч — няма!

— Можа, забыліся пакласці? — глянула Марыя Захараўна на абмерлую ад страшнай здагадкі Ніну. — Вываліцца ж ён не мог, хатуль увязаны.

— Яна ўкрала яго! Яна ўкрала! — затрэслася ад плачу Ніна. — Мы з татам паклалі яго на самы ніз, каб не пакамечыўся. Яна ўкрала яго!

— А яна памагала вам складацца?

— Памагала, нават і хатуль звязвала. Тата пайшоў за шафу пераапранацца, а мне яна сказала схадзіць у агарод — вырваць тры агуркі ў дарогу... Мамачка, давай вернемся! Мамачка!

— Каб раней агледзеліся, яшчэ за вёскай... А столькі прайшоўшы, — скрушна прамовіла Ліпа, аднак жа паглядзела на маці: а можа, яна прыме рашэнне — вярнуцца? Гнеў у сясцёр быў такі полымны, што яны гатовы былі кінуцца бегма назад.

— Не ўжо, мае дзеткі, — уздыхнула Марыя Захараўна. — Хай ёй спатрэбіцца на... — Пахітала галавой і пагардліва дагаварыла: — Гэта ж трэба: у дзіцяці бацькаў падарунак украла!..

Мінуў тыдзень, як Ніна жыве ў Мурожніцы. Адразу ж аднавіла сяброўства з дзяўчаткамі-равесніцамі, якіх больш за два гады не бачыла. Найперш — з Веркай і Клаўкай, дужа ж яны горнуцца да яе, аж наперабой стараюцца завалодаць яе ўвагай. Можа, яшчэ і таму, што адчулі: Ніна трохі нейкая не такая, як яны, трохі розніцца. Апранута, праўда, зусім не багата, у паркалёвае, але ў крамнае, а, напрыклад, у Веркі спаднічка кужэльная, даматканая. А яшчэ — і кофтачка, і сарафанчык у Ніны надзіва чыстыя, вы-мытыя, і яна пільнуецца, каб не запэцкаць іх. Далі дзеці спелых вішань — дык костачкі асцярожна выплёўвае сабе ў жменю, а не так, як усе і хлапчукі, і дзяўчынкі: чым далей костачка з роту паляцела — тым лепш, тым болын гонару. А яшчэ і падстрыжана Ніна пад хлопчыка. У іх — у каго доўгія пасмы ці коскі на шыі, а ў яе — хлапечая грыўка спераду, прыгожа зачэсаная набок.

Гаворыць Ніна гэтак жа па-вясковаму, як і яны, але зноў жа — як бы трохі і не гэтак. Калі Верка абачліва яе засцерагла: «Не ступай тут, у курынае г... ўлезеш!», — Ніна яе тут жа паправіла: «Так гаварыць няможна, трэба гаварыць: курыны памёт». Так вучыў яе колісь тата, тлумачыў, што казаць грубыя словы — гэта вельмі дрэнна, што культурныя, паважаныя людзі так не робяць. I яна гэта помніла. Яна і ў Замчышчы чула — і ад дарослых, і ад дзяцей — шмат грубых і зусім брыдкіх слоў, але сама не дазваляла сабе іх ніколі, дзяцей жа часта і папраўляла.

— Нінка-а! Хадзі ў мячыка гуляць! — даляцела праз адчыненыя вокны ў хату. Клікала Верка. У яе быў досыць ладны, як вялікі яблык, скачаны з каровінай нільсці, мячык. Гумовых мячыкаў тады ў вёсцы не было, і дзеці карысталіся самаробнымі — з пільсці. Вясной, калі каровы лінялі, гэтую пільсць саскубвалі з іх бакоў і клубоў жменямі, яна лезла лёгка — сама прасілася, і каровам гэта саскубанне падабалася — не было так, як у старым «кажуху», горача. Вядома, гэтакі мячык, у адрозненне ад гумовага, быў зусім няпругкі, не адскокваў ад зямлі, і аднак жа радасці малым прыносіў нямала.