Ніл Гілевіч - Выбар

Адказы на пытанні карэспандэнта Івана Гарнаўца. «Народная газета» за 19 красавіка 1991 г.

Ніл Сямёнавіч, давядзецца пачаць з палітыкі. Кожны раз, калі вы падымаецеся на трыбуну сесіі Вярхоўнага Савета, як піша нам чытачка з г. Полацка, верыш, што гэты чалавек будзе гаварыць тое, што патрэбна для згоды паміж людзьмі, для іх дабрабыту.

Аднак многія людзі незадаволены работай Вярхоўнага Савета, зменшыўся давер да яго. Што, на вашу думку, перашкаджае выйшэйшаму органу ўлады ў рэспубліцы больш плённа працаваць?

Перш за ўсё — адсутнасць паразумення і згоды паміж рознымі палітычнымі плынямі ў нашым дэпутацкім корпусе, узаемнае непрыманне пазіцый, поглядаў, думак. Занадта шмат у зале спрэчак, запальчывых выступленняў, абвінавачванняў і водпаведзяў, што выбаршчыкамі ўспрымаецца агулам адмоўна. Што магло б аб'яднаць народных дэпутатаў — пры ўсіх разыходжаннях у падыходах да вырашэння той ці іншай праблемы? Толькі адно: яснае ўсведамленне, што ўсе мы працуем дзеля нацыянальнага адраджэння Беларусі, дзеля шчасця і дабрабыту яе народа, што гэта наш агульны, галоўны і найпершы клопат. Іншай ідэі, іншай асновы для згуртавання, а значыць — для плённай працы на карысць нацыі, няма. Гэта пацверджана гісторыяй розных дзяржаў і народаў, пацвярджаецца і сёння — варта толькі пацікавіцца «цудам» эканамічнага і сацыяльнага прагрэсу колісь адсталых краін, нават былых калоній. Галоўны сакрэт іх уздыму і росквіту — нацыянальны энтузіязм, разбуджаная — для працы і творчасці — энергія народнага духу; гарачае жаданне сцвердзіць сябе ў свеце як нацыю, вартую людской павагі; цвёрдае перакананне, што мы — народ таленавіты, працавіты, мужны, і мы зробім сваё жыццё такім, каб яно радавала нас. Ну а мы, беларусы? Не адчуўшы сябе сапраўднымі гаспадарамі на сваёй роднай зямлі, не развіўшы ў сабе як належыць пачуццё нацыянальнага адзінства, мы хочам перайначыць свой лёс, дасягнуць станоўчых перамен і поспехаў? Дарэмныя спадзяванні, дарэмныя! Але пра гэта я ўжо гаварыў і пісаў сотні разоў і таму — запынюся.

Што ж адбываецца ў нашай дэпутацкай зале? Мы не слухаем, што гаворыцца, а глядзім, хто гаворыць. Няхай і разумнае, слушнае кажа прамоўца, але, раз ён «не наш», — галасуем супраць. Так плёну ў працы не будзе. Трэба ўсім пранікнуцца вялікай ідэяй нацыянальнага адраджэння і на яе грунце весці пошукі шляхоў і спосабаў вырашэння канкрэтных жыццёвых праблем, а менавіта: як нам выйсці з эканамічнага і палітычнага крызісу, як наладзіць разумныя, дружалюбныя і ўзаемавыгадныя адносіны з рэспублікамі і інш.

Успамінаю 60-70-ыя гады, калі вы былі адным з нямногіх заступнікаў адраджэння беларускай мовы, культуры свайго народа. І вось прыйшла перабудова. Стала як быццам лягчэй дыхаць. У многіх рэспубліках дзеячы культуры, пісьменнікі ўзначалілі рухі, новыя палітычныя партыі. Як мне вядома, у Беларусі з імем Гілевіча многія звязвалі надзеі, што калі б у нас вы ўзначалілі дэмакратычныя сілы на перабудову, то за вамі пайшоў бы ўвесь народ. Што вы на гэта адказалі б?

Народ? Ды яшчэ і ўвесь?.. Хай бы мы трохі асцярожней карысталіся такімі вялікімі словамі. Паспрабуйце ўявіць сённяшняе насельніцтва Беларусі. Хіба яно аб'яднана той ідэяй, аб якой я толькі што гаварыў, і хіба яно гатова за гэтай ідэяй пайсці? Народам з ідэяй мы станем тады, калі гэтак жа, як сёння, — толькі не ў рабочы час! — людзі запоўняць усю плошчу перад Домам урада і на ўсіх лозунгах над галовамі будзе значыцца адно і тое ж: «Вярніце нам нашу родную беларускую мову!», і ўсе да аднаго прамоўцы будуць у адзін голас патрабаваць: «Урад! Забяспеч нашых дзяцей беларускай школай!», і ніхто пры гэтым не засвішча ў натоўпе, не закрычыць «Далоў!»... На вялікі жаль, нам яшчэ далёка да гэтага. Яшчэ патрэбны доўгія гады адпаведнай выхаваўчай працы. Тым больш, што сёння ў нашым і без таго растурзаным грамадстве ўзмацняюцца тэндэнцыі сацыяльнага, палітычнага і нацыянальна-этнічнага расслаення. Слабасць гістарычнай і нацыянальнай самасвядомасці беларусаў пачалі заўзята і падспудна выкарыстоўваць агенты, так бы мовіць, «суседскага» шавінізму з усіх бакоў — у надзеі на будучую перакройку граніц нашай шматпакутнай Бацькаўшчыны. Ужо вядуць апантаную апрацоўку жывых душ. А нашы палітыкі, афіцыйныя ідэолагі на гэта ніяк не рэагуюць і ўсё яшчэ змагаюцца з беларускім нацыяналізмам. Ці адкрые Бог ім калі-небудзь вочы — не ведаю, можа, і не. Самаедства — наша вялікая нацыянальная трагедыя.