Ніл Гілевіч - Выбар

Как часто об этих очевидных вещах люди не хотят помнить! И это при всем при том, что вокруг — люди образованные. Только высших учебных заведений в республике — десятки. Наверное, что-то очень важное в воспитании человека мы упустили. Может быть, узловое звено. Замахнулись на какие-то космические высоты, а о том, что у самой земли, что корнями за нее держится, забыли, вытаптываем. Сейчас, похоже, все же оглянулись, задумались...

Закон о языках в Белорусской ССР, в разработке которого вы принимаете участие, надо полагать, заставит всех нас не только оглянуться и задуматься, но подтолкнет к практическим действиям...

Очень печально будет, если люди воспримут проект Закона о языках как некую профессорскую или писательскую придумку. Я убежден, что этот документ продиктован жизнью, что он во благо прогресса, нашим детям, всем нам.

Вряд ли сегодня найдутся люди, которые скажут: пусть сойдет с исторической арены белорусский народ. Таких не найдется. Все скажут: пусть здравствует и процветает! Но, дорогие товарищи, для того, чтобы народ — именно народ, а не просто население — здравствовал и процветал, нужно что-то реальное делать. Закон о языках в Белорусской ССР и будет таким делом. Делом реальным и весомым.

Адказы на пытанні журналіста Вацлава Мацкевіча. «Голас Радзімы» за 4 студзеня 1990 г.

Як вы ставіцеся да нацыянальнай спадчыны беларусаў, створанай у галіне культуры за тыя гады, што перажыў наш народ пры Савецкай уладзе? Як ацэньваеце яе? Бо сёння мы нярэдка чуем, што нічога вартага, каштоўнага не стварылі, што не нацыянальнае ўсё гэта, не наша. Дык што ж мы маем у рэшце рэшт?

Скажу адразу: вельмі шкада, што ў нас сёння мае месца нігілістычнае стаўленне да таго, што стварыў беларускі народ у сферы духоўнай культуры за семдзесят гадоў жыцця пры Савецкай уладзе. Надта ж «добрай» думкі нігілісты пра наш народ! Уяўляеце: тры чвэрці веку дзесяцімільённая нацыя духоўна як бы і не жыла, не развівалася. Можна ў такое, мякка кажучы, несур'ёзнае сцвярджэнне паверыць?.. Самае крыўднае, што да энтузіястаў агульнага ахайвання далучаюцца часам людзі, якіх у недахопе нацыянальнага патрыятызму нібыта і не абвінаваціш. Наадварот: прэтэндуюць на званне змагароў за беларускую культуру, за трываласць і ўзвышэнне беларускай нацыі. Дзіўна! Закрэсліваючы зробленае многімі пакаленнямі, хочам будаваць і ўзвышацца? На якім жа грунце? Сапраўдныя рупліўцы нацыянальнай культуры бяруць на ўлік, берагуць і далучаюць да духоўных скарбаў нацыі нават самую дробную дробачку. А тут — замах на ўсё агулам!.. Выбачайце за рэзкасць, але гэта ўжо не проста безгаспадарчасць, а — нейкае самаедства. Гэта праява самых брыдкіх рыс характару, якія сярод нашых людзей сустракаюцца: самапрыніжэнне, самааплёўванне, няўменне паганарыцца тым, што здзейснена.

Сказаўшы гэта, мушу, аднак, сказаць і іншае. Я разумею, адкуль ідуць такія нігілістычныя перакосы ў поглядах на духоўныя набыткі нашага народа за савецкі перыяд яго гісторыі. Справа ў тым, што на працягу азначаных сямідзесяці гадоў у нас у сферы духоўнай культуры — у асвеце, у гуманітарных навуках, у мастацтве і літаратуры, у народным духоўным побыце — сапраўды было столькі «наламана дроў», зроблена столькі недарэчнага, неразумнага, памылковага ці свядома шкоднага для здароўя гэтай культуры, што няцяжка і разгубіцца, і нават упасці ў роспач і прыйсці да высновы, што трэба ўсё закрэсліць наогул — усе гэтыя поўныя драматызму і трагізму старонкі нашай гісторыі. А вось гэтага рабіць якраз і нельга. Трэба быць мужнымі, і як бы ні было крыўдна і балюча — не падаць духам, спакойна і ўважліва ва ўсім разабрацца, даць усяму належную — з вышыні сённяшняга разумення — ацэнку. Пустое, памылковае, шкоднае аддзяліць ад таго, што было і застаецца каштоўным, здаровым, плённым, і ўсё назваць сваімі імёнамі. І гэта здаровае, плённае — развіваць далей, адпаведна духу новага часу. Крызісныя моманты ў жыцці грамадства для таго і наступаюць, каб іх пераадольваць.

У наш час вялікага пакаяння і самабічавання, калі патрэбай стала рваць па сваёй галаве валасы, прынародна і выстаўляць перад усім светам свае незагойныя раны, там-сям у інтэлектуальным асяроддзі раздаюцца заклікі; вярнуцца на зыходныя пазіцыі, а ўжо адтуль пачынаць будаваць сапраўдныя падмуркі нашай культуры, хай сабе і сацыялістычнай. Гэта датычыцца не толькі беларускага правапісу, які існаваў у 20-30-ыя гады, Дык ці можна, на ваш погляд, наогул вярнуцца назад і пачаць усё спачатку?