Алена Брава - Каменданцкі час для ластавак

Камень віны, які зваліўся на дзяўчынку ля матчынага ложка, па чыстай выпадковасці не пераламаў ёй хрыбет. Але нармальны рост яе перапыніўся — дарослая Вікторыя гэта цяпер добра разумела, — і на месцы ўдару пачаў расці нябачны горб. Працягваючы падвываць, ужо ціха, каб зноў не пабудзіць маці, якая адразу ж і заснула, яна выцерла плямы крыві (месцамі з праселай падлогі вытыркаліся шляпкі цвікоў — аб іх маці і паранілася, швэндаючыся па кухні басанож), схавала бутэльку і рэшткі ікры, выгляду і паху якой з таго часу не выносіла. Накарміўшы і паклаўшы спаць малую, яна забілася ў свой вугал за крэслам і прасядзела там да рання, калоцячыся ад холаду і страху, што маці прачнецца і зноў будзе яе біць…

Але маці больш ні разу не ўдарыла яе — так, ні разу. Яна выбрала іншы від катавання: словы. Ах, лепш бы яна лупіла яе чым папала! Але, як звер беспамылкова вызначае слабае месца ў ахвяры, маці распазнала ў дачцэ звышадчувальнасць менавіта да слова (так іншы чалавек бывае асабліва адчувальны да фізічнага болю). Прылады катавання розніліся ў залежнасці ад настрою ката — ад пякучай пугі іроніі, якой маці пагульвала амаль юрліва, да жалезных ціскоў праклёну, у якіх храбусцелі косткі. Так, будучы ў гуморы, яна пераказвала Вікторыі вычытаныя ў газетах гісторыі пра хлопчыкаў ды дзяўчынак, якія ў трынаццаць год перамагалі ў чэмпіянатах, а ў шаснаццаць абаранялі дыпломы па марксізму. “Ёсць жа шчаслівыя бацькі, — крывадушна ўздыхала яна, — а ў мяне дачка — нікчэмнасць” . Абавязкам Вікторыі было дабіцца нейкай неверагоднай ступені дасканаласці, якой людзі ў прыродзе сваёй не валодаюць, — толькі такая, без пылінкі ды плямкі, дасканаласць здольная была ўраўнаважыць цяжар ахвяры, якую маці прынесла дзеля яе, адмовіўшыся ад асабістага шчасця. Прынамсі, так яна, дурнічка, думала, бо з той п’янай суботы ўпячатанае ў падкорку таўро віны вызначала ўсе яе ўчынкі, нібыта магніт, пакладзены пад компас. Гэта цяпер — толькі цяпер! — Вікторыя зразумела: маці змахлявала, бы цыганка на базары, яна проста падманула дачку, пераклаўшы на яе кволыя плечы ўласную дарослую ношу. Вядома ж, маці сама была няшчаснай — і тады, калі “лячылася” гарэлкай ад болю, і пазней, калі знайшла паратунак у партыйнай рабоце.

Але ці дае ўласная, няхай горкая, пакута права скалечыць іншую, ні ў чым не вінаватую істоту?

Не і не, не зможа шырма для споведзі замяніць ласкавае калыханне аксамітнага і пераходзячага, а анемічны постсавецікус псіхааналіз — перахапіць тую слынную гістарычную ролю партыі: служыць рысталішчам замешчанай актыўнасці бязмужніх жанчын з уладнымі амбіцыямі. Ім у першую чаргу, а не старцам з устаўнымі сківіцамі, да твару аплакваць былую эпоху, якая давала абдзеленым любоўю, пакрыўджаным жанчынам неверагодную магчымасць адыграцца. Гэтыя думкі — як лінза, скрозь якую Вікторыя разглядвае, спасцігае цяпер сваё гаротнае дзяцінства, якое прыйшлося, дарэчы, якраз на сямідзесятыя, калі партыйны эгрэгар, хоць і з нарумяненымі шчокамі ды адрузлымі мышцамі, быў яшчэ здольны ўлагодзіць libido згаладнелых правінцыяльных цётак. І маці кінулася ў грамадскія ігрышчы, як іншыя — у разгул. Яна назаўсёды выключыла са свайго жыцця свет эмоцый, што здрадзіў ёй: так асцярожная паддоследная пацучыха, атрымаўшы ўдар элекрашокера, больш не набліжаецца да прынады, у адрозненне ад сваіх дурненькіх сябровак. З асалодай калекцыяніравала маці знакі ўвагі свайго міфічнага імпатэнтнага “палюбоўніка” : усе гэтыя ціснёныя золатам граматы, бразгучыя медалькі з выявамі правадыра — яна раскладвала бліскучае барахло на стале, і твар яе свяціўся замілаваннем… А дзеці, дзеці, якім так патрэбны былі яе любоў і падтрымка?! Ды што дзеці… Дзеці мусілі вырастаць роўнымі шэрагамі на пляцоўках школ ды стадыёнаў, як аднолькава падстрыжаная трава на газоне, пад гукі фанфар і “рачовак” , і пры гэтым быць дыстылявана-ідэальнымі: дзецьмі, за якіх “не сорамна” .

Часам, вярнуўшыся дадому пасля партсходкі ці дэпутацкай сесіі, маці садзілася перад люстэркам і нібыта ўпадала ў цяжкую здранцвеласць. Штосьці лішняе, непатрэбнае — зморшчынка на гладкім лбе (калі выкрывала няверных мужоў, даводзілася хмурыцца), звялая ружа, пустая каробка з-пад цукерак з легкадумным малюнкам — раптам узнімалі з падводных глыбіняў памяці, як твар тапельніцы Алёнушкі са дна, тую маладую жанчыну з валасамі, як дзікі вінаград, — жанчыну, якая марыла зусім не пра бразгучыя медалькі ды граматы. Паміж “гістарычным аптымізмам савецкага народа” і яе сапраўднай будзённасцю ўтваралася пустэча, у якую свістаў вецер адчаю. І яе лютасць скіроўвалася на пахмурную звераватую дзяўчынку, якая — вось жа ўпартая дрэнь! — ніводнага разу не заплакала, не прылашчылася да маці, як малодшая дачка, — ну вядома ж, гэтай жывёліне ўсё матчына абурэнне — што гарох аб сценку, так як і разгэтак! Маці і ў галаву не прыходзіла, што дзяўчынка кожнае ейнае ў гневе кінутае слова прымае ў сябе, у тую найглыбейшую глыбіню, дзе сплятаюцца карані лёсу, жывяцца цудоўнай вільгаццю, прызначанай для творчасці ды кахання; што ад злоснага мамінага крыку тое вільготнае дно ператвараецца ў ссохлую пустэчу, на якой можа вырасці толькі страх і недавер да людзей… А чаму, чаму яна так зацята маўчала, седзячы, бы ваўчанё, у сваёй схованцы за крэслам? Чаму не пярэчыла, не апраўдвалася? Ды таму, што была ўпэўненая ў неабдымнасці сваёй віны: усё так, мама мае рацыю (ды і хіба можа мама — памыляцца?!), яна, Вікторыя, — нікчэмнасць, поскудзь… яе ніхто ніколі не палюбіць… а маці, раз’юшаная яе маўчаннем, не магла ўжо спыніцца і асыпала “ідыётку” праклёнамі. Зрэшты, часам “шкадлівая дзеўка” ў час гэтых слоўных экзекуцый падала, бы падкошаная, на падлогу, і маці, упэўненая, што “істэрычка” ўзяла манеру прытварацца, пакідала пакой, бразгаючы дзвярыма так, што асыпалася тынкоўка…