Янка Брыль - Сцежкі, дарогі, прастор

"Міжгорад? Хто? Ну, Miшa, ну i што?.. А, гэта ты, Сяргей! Ну, што там у цябе?"

Тут наш славуты госць зусім натуральна выявіў на твары тую самую начную радасць. Аказваецца, у яго нічога не прасілі, нікуды не выклікалі, не запрашалі, ніяк не хвалілі! Той Сяргей, апынуўшыся ў далёкай камандзіроўцы, добра такі там засумаваў, i вось яму захацелася проста пачуць жывы сяброўскі голас.

Як гэта добра — проста сяброўскі голас!

Адзін званок, даволі позні, не так мяне ўзлаваў, як спачатку вельмі здзівіў.

Сябар з вайны, слаўны хлапчына, з якім мы сустракаемся вельмі рэдка, a пішам адзін аднаму толькі пад Новы год, паштовачку, раптам звоніць па міжгароднім, з далёкага райцэнтра, ноччу... Здароў! Здароў!.. Нешта ж павінна быць вельмі пільнае: ці ў Мінск, "да добрага доктара", трэба самому або камусьці з блізкіх, ці паступаць вучыцца нехта збіраецца, ці перавесці каго з адной работы на іншую, ці стаць якой сваячцы на чаргу з кватэрай... Пакуль што — нічога падобнага. Пытаецца, як жыву. Расказвае, як жывв. Даволі весела, зусім няспешна.

"Во размахнуўся,— думаю.— Рублёў на пяць напрастарэкуе. А то i на дзесяткі ўжо дабіраецца..."

A ў яго тым часам i яшчэ пытанне:

— А як табе, браце, падабаецца міжнароднае становішча? Га? От дзе паршыўцы!..

І так далей. Ледзь не з поўнай свабодай. Глядзі, што вось-вось i да ўнутранага пяройдзе. Цуд дый годзе. А потым, нарэшце, разгадка. І радасць. Во звоніць ён — проста так сабе.

— І я ўжо, браце, на пенсіі. Не будаўнік. Дома сядзець не захацелася, бо што ты выседзіш. Адна таска заесць. Вартаўніком цяпер у нашай канторы дзяржбанка. Дзяжуру сёння. Сяджу сабе i думаю: дай пазваню. Тэлефон на стале. Па справачнай мне нумар твой далі. Ахвота словам перакінуцца.

Ахвота, браце, а як жа. Дзякуй, што па: званіў! Хоць раз за трыццаць дзевяць гадоў. І яшчэ калі пазвані. Бо тэлефон ужо ёсць, ды яшчэ ж i казённы. У сё ж такі ты на заслужаным адпачынку.

1983

Першы пасляваенны пленум беларускіх пісьменнікаў. У самым канцы незабыўнага сорак пятага года. З удзелам гасцей з Масквы, Ленінграда, з суседніх братніх рэспублік. Хто ўжо ў цывільным, а хто ў ваенным яшчэ, ужо без пагонаў, а то i з пагонамі. І толькі адзін у скураным паліце: ён быў на нейкай пасадзе. Маўклівы i лысы.

Гасцей было многа, а наш саюз нешматлікі, i праводзіць гасцей абавязалі таксама i маладых. Мне з сябрам прыйшоўся якраз той скураны. А мы — яшчэ ўсё ў лясных неданосках. Прывезлі госця на вакзал, прывялі да вагона. Ён моўчкі, мы тым больш. А на пероне нам нечакана трапіўся адзін з работнікаў апарата Саюза пісьменнікаў, анекдатычна тоўсты i дасціпны гаспадарнік, які з далёкай эвакуацыі вярнуўся таксама ў скураным балахоне, зношана-шалушлівым, зашмальцавана-бліскучым на ніштаватым жываце.

A ўсё ж наш паважаны госць паціснуў руку толькі яму, i ў вагон падаўся такім манерам, як быццам нас з сябрам i зусім не было...

Ён i цяпер жыве, i няхай яму, як спрадвеку гаворыцца, пан Бог веку прадоўжыць. Бо i піша таварыш, калі верыць рэцэнзіям, добра.

Яно вядома, што лепш мне ўзняцца над гэтым даўнім выпадкам, ужо неаднойчы ўспомніўшы ды пасмяяўшыся, узняцца i чытаць яго кнігі, па-сталаму падумаўшы, што i сам ты, чаго добрага, быў калі-небудзь, а то i не раз, такім ці так або інакш падобным, чаго сам не заўважаеш. Добра было б пасмяяцца з гэтага разам з ім самім, бо адчуванне смешнага ў яго, здаецца, ёсць. Я заўважыў гэта на адным, паважаным застоллі ў ягоным горадзе, дзе нам, праз трыццаць пяць гадоў, давялося зноў пазнаёміцца.

Не пасмяяліся. I чытаць яго прозу мне яшчэ ўсё, хочаш не хочаш, перашкаджае парыпванне тое скуранкі.

1983

Дружнай кампаніяй, на дзвюх машынах едзем па летняй Літве. ГІрывал над Нёманам. Ён тут шырэйшы, чым у нас, нават пад Гроднам,— разлёгся воддаль, ніжэй ад шашы, паблісквае, нібы зусім не быстры, не плыве.

На самым беразе — адзінокая хата, можна падумаць, што рыбакова. На фоне вадзяной прасторы яна сілуэціцца вельмі выразна. Потым з той хаты выйшлі трое: гаспадар, гаспадыня i госць — пасля пачастунку. Здагадацца пра гэта няцяжка, бо развітваюцца яны з абдымкамі — i раз, i два, i яшчэ раз. Адно гаворкі амаль зусім не чутно. Нарэшце гаспадар з гаспадыняй вяртаюцца ў хату, а госць — сілуэтам на самым урэзе зялёнага берага — ідзе ў свой бок. Ды раптам чалавек гэты спыняецца, стаіць i думае: "А чаго я, уласна кажучы, узяў ды пайшоў? Можна ж у добрых людзей i яшчэ пасядзець!.." Пра гэта мы таксама толькі здагадваемся. А чалавек вяртаецца ў хату.