Янка Брыль - Сцежкі, дарогі, прастор

дзяучат i сына пакідалі дома адных, паехала з мужам у той гарадок i ў тую вёску, дзе ратавалася.

У гарадку якраз быў фэст, прастольнае свята "Спас", у царкве званілі, а па вуліцы ішоў i тут ужо шматлюдны хрэсны ход. Іконы, пратэсы, сякі-такі жаночы спеў. А спераду, ва ўсім бліскучым аблачэнні i з крыжам у руцэ ішоў той самы поп. Ужо зусім пасівеў i ссутуліўся. Асцярожна ступае па выбітым бруку i песню святую нібы вядзе.

Яна стаяла з мужам на трату ары. Абое ўжо таксама пажылыя i святочныя. Яна глядзела i дзівілася, што гэта ж ён яшчэ — той самы, што "дитя мое"...

І ён пазнаў яе. Хоць не ў лахмоцці ўжо, не маладзенькая i не ў вялікім страху. Ен, парушаючы важнасць моманту i сану, усміхнуўся ёй, павярнуўшыся ў ледзь прыкметным паклоне, i павітаўся:

— Здравствуйте!

— Добры дзянёк! — па-свойму, па-даўнейшаму адказала яна.

Таксама з усмешкай. Але ж i выймаючы з сумкі хустачку...

1981

Касатка — ластаўка, птушка Hirundo domestica.

I тое самае, што мілая, галубка, золатка.

Удовін дарослы сын паміраў пры памяці i доўга.

— От, мама,— ціха i цяжка сказаў ён неяк, ужо бліжэй да канца,— я цяпер думаю... як гэта рыба... калі яе... на бераг... выкінеш... як яна... дыхае... тады....

На пахаванне з горада прыехала з сям'ёй дачка. Яшчэ на вуліцы, толькі з машыны вылезла, a ўжо... не пачала, вядома, плакаць — зноў заплакала. Зяць нешта тоўкся каля сваіх шафёрскіх дзвярэй, а дачка, з унучкай на руках, штурханула нагою брамку, а тады пусціла з рук малую. Нібы прасветлы прамень з-паміж цёмных хмараў — на чыстую сцежку ў веснавой траве, да новай хаты ад журботна-новых варот, зробленых таксама ім.

На двары было многа людзей. Яны ўсе стаялі, ішла адна бабуля. Унучка — быстранькая, румяная, з дзвюма чорнымі коскамі — бегла насустрач старой, ручаняты ўзняўшы здалёк, у шчаслівай гатоўнасці зноў апынуцца высока, на яшчэ адных родных руках. Штосьці яна крычала радасна, у святым сваім няведанні, далека над усім дарослым смуткам...

Сын — спраўны работнік, дужы, спакойны дзяцюк — з вайсковай службы вярнуўся з нейкай таямніцай. Ніяк жаніцца не хацеў, i ў без нечага трыццаць усё ўсміхаўся, што паспее. Працуючы экскаватаршчыкам на меліярацыі, недзе там, на халодным асеннім балоце, ударыў i, звыш таго, застудзіў нагу. Неўзабаве хвароба з яшчэ адной вучонай, нават мілагучнай назвай — саркома — папаўзла з нагі вышэй. Лічачы збоку, для знаёмых i нават сваякоў, хто з ix жыве далей, паўзла яна паволі, больш за паўгода. А для самога, для маці як ён ішоў, чым быў напоўнены той час?.. Спачатку дома, пасля ў бальніцах, бліжэй i далей, тады зноў дома, на адыходзе. Час невымерна доўгі i безнадзейна хуткі, калі яно ўсё скончыцца...

Унучка дробненька бегла, радасна штосьці крычала. Нібы яна з бабуляй былі на поўным людзей панадворку толькі адны.

I старая, як быццам таксама тут адна, як быццам яна хоць на момант адышлася ад самага краечку чорнай бездані свайго маўклівага мацярынскага гора, хутка ішла насустрач госцейцы, здалёк прыгнулася з працягнутымі спрацаванымі рукамі. Падхапіла, нарэшце, малую, прыпала сухімі, бяссоннымі вуснамі да цёпленькай, пругкай, салодкай шчакі i прашаптала горача, нібы толькі сабе:

— Касатачка... шчабятушка мая!..

...Пра рыбу на пяску, якая задыхаецца,— гэта пасля ўжо, дзён праз некалькі, у яе знайшлася сіла расказаць уголас.

1982

У чалавека вялікая галава. Вечныя клопаты з тым, што называюць галаўным уборам. Улетку можна i без нічога, а то ж зіма ўжо, вецер, снег i мароз, i чалавеку холадна ў бярэце. Зноў сунуўся ён у адзін, у другі магазін — нічога не падыходзіць. Не вытрываў — пайшоў да самога дырэктара універмага.

Стаіць, нібы дакладвае, бо той, з-за свайго вялікага пісьмовага стала, прысесці не запрасіў. Выслухаў i спытаўся:

— Кім работаеце?

У чалавека ледзь-ледзь праз горла пралезла.

— Пісьменнік.

Дырэктар падумаў i вырашыў:

— Выша кроліка не зможам. Ды i кролікаў пака няма.

У вачах чалавека пачалі загарацца слёзы.

— Каб вы ведалі, як мне прыемна з вамі гаварыць,— сказаў ён i пайшоў.

Для справядлівасці дадамо: дырэктар потым пісьменніку пазваніў. ІІІто ёсць "кролік", што можна зайсці. Ды той ужо штосьці тым часам дастаў, — падзякаваў i не зайшоў.

І яшчэ адзін эпілог. Калі мы з сябрам наведал! ў бальніцы аднаго з нашых найбольш паважаных старэйшын i засталі там аднаго з адказных за ўзровень літаратуры, я расказаў пра гэтае сваё здарэнне з шапкай. Усе мы смяяліся. Толькі адзін чамусьці неяк стрымана, як не паверыўшы...