Янка Брыль - Сцежкі, дарогі, прастор

І тут неўзабаве адбываецца рэзка нечаканае. З хаты на госці, можна сказаць, выязджае, ды не. памалу, сама гаспадыня. Сілуэтна-нямая карціна агучваецца. Што крычаць — не разбярэшся, проста чуцён, на братняй мове, бабскі высока абураны крык са значна ніжэйшым мужчынскім уторам...

Выгнала, адагнала, вярнулася ў хату. Магчыма, i замкнулася, усё далейшае выгаворваючы Свайму.

A нядаўні сардэчны госць, так зганьбаваны ў другім акце надрэчнай ідыліі, стаіць на фоне ўсё той жа сонечнай вады i ўжо не толькі понасу Богу, але i нам, праезджым, выказвае сваё абурэнне. Што гэта іменна так, а не інакш, мы мяркуем па тым, што ён павернуты тварам да нас, але раз-поразу i руку ўздымае то ў неба, то да нас, нібы з арэны ў найвышэйшыя рады трыбунаў. Крычыць ён прыблізна такое: "Што ж ты, дурная баба, ганьбіш мяне? Вунь жа сюды глядзяць курортнікі!.." Слова "курортнікай" мы, як-ніяк, разумеем. Датаго ж яшчэ чалавек, яўна з разлікам на немясцовых, раптам свой маналог падмацоўвае агульнасаюзным, асабліва выразна спелым сярод незразумелых слоў выслоўем.

Не першы раз за дзевятнаццаць год успомнілася гэта зноў. Нават i з загаловачкам, прытчава-павучальным, як для кароткага тэлеспектакля:

Усяму свая мера.

1983

Бацька вельмі хацеў, каб дачка вывучылася хоць на фельчарку, калі ўжо на доктарку не ўдалося, а яна паслухалася старшыні, стала на ферме цялятніцай. І нічога — працуе, замуж выйшла за добрага хлопца, жывуць — "няма чаго грашыць". Бацька, можна сказаць, зусім ужо не злуецца. Нават аднойчы, калі той старшыня спыніўся перад яго дваром, пачаў запрашаць:

— Асмяялі вы мяне тады, Данілавіч, дык ужо i гонар зрабіце — выпіце ў маёй хаце.

І той, хоць не вельмі, як тут гавораць, "лятонцы да чаркі", зайшоў.

Другая дзеўка ўцякла адгэтуль у іншы раён. Там выйшла замуж i неўзабаве папрасілася назад у свой калгас.

Старшыня сядзіць за сталом, яна на крэсле перад ім, брыгадзір i я — на канапе, збоку. Ен, гаспадар, спакойны i ветлівы, i па натуры такой, i па свядомасці, ці, можа, трохі i перада мною, "карэспандэнтам". A маладзічка ніштаватая, бойкая, зубы, калі засмяецца, беленька роўныя, усе свае.

— Шукаць чагосьці ездзіла,— усміхаецца старшыня.— Уцякла.

— Чаго шукала, Данілавіч, тое знайшла. I вам жа я трактарыста прывезла!..

Калі яна задаволена выйшла, ён сказаў:

— Вясёлая. І трохі злосная, заядлая. Па маме. Ды злосць i ў рабоце патрэбна. Ну, a ў цябе, Напорка, што?

Гэта — да брыгадзіра.

— Трэба нам, Данілавіч,— загуў той у адказ,— пагаварыць з Маханьком. Можа, у яго, туняяда, совесць якая заблішчыць!

Старшыня, зноў з усмешкай:

— А што ты думаеш, можа, i блісне? Хай зой дзе.

1983

Маладзейшаму вераб'ю вельмі блага. Ён цяпер далека. У ціхай глыбінцы, пад роднай апекай, што чалавеку вельмі патрэбна ў жалобе i дэпрэсіі.

І вось якраз цяпер мне хочацца нагадаць яму адно наша агульнае, што было ўжо, як i шмат чаго, даўно або вельмі даўно, што не-не ды зноў усплывае ў памяці нейкай палёгкай.

Нічога асаблівага, толькі нібыта светлы сігнал, які, зноў атрымаўшы яго, можна перадаць другому нават не ў пісьме, a ў адкрытай паштовачцы. Вось так:

Ты памятаеш, як мы з табой, на цэлых пятнаццаць гадоў маладзейшыя, ішлі па вясковай вуліцы далёкага, утульнага гарадка, ішлі ўдвух да нашага трэцяга, што жыве i працуе тут, на сваім месцы. Пра штосьці мы гаварылі, ужо не памятаю, пра што,— можа, вясёлае, можа, талковае, а то i так сабе,— от, ішлі, гаварылі. А потым заўважылі страшнае. Каля старога мастка, у завадзі невялікай рачулкі моўчкі тапіўся хлопчык. Так, так,— ён не крычаў, відаць, яшчэ не верачы, што гэта — канец, што трэба клікаць на дапамогу. Мы яго выцягнулі, кінуўшыся туды, i — мокры, перапалоханы, белагаловы — ён патрусіў па абочыне вуліцы ў патрэбны яму бок, паспеўшы нам ці самому сабе, а то адразу i сабе, i нам сказаць праз губную-зубную дрыготку:

— Па-бя-гу д-да цёткі В-ван-ды!..

Мы тады паразважалі на хаду, што, можа, да цёткі малому проста бліжэй, а можа, яна будзе менш крычаць, чым крычалі б адразу дома... Яму відней.

А нам — успамін на двух. Я ўжо бачу, як ты, мой горкі, трохі ўсміхаешся.

1983

Слоніка з сандалавага дрэва падарыў мне ў паўднёвай Індыі Святаслаў Мікалаевіч Рэрых. Сказаўшы пры гэтым, што чым даражэйшы госць, тым меншы павінен быць слонік — звычай такі. Мой — маленькі, магчыма, бываюць i меншыя, але пра радасць знаёмства з абаяльным чалавекам, выдатным мастаком i сынам вялікага мастака мой слонік гаворыць мне многа.