Адам Глёбус - Смерць — мужчына

Да мацi Расцiслаў ставiўся паважна i ўзнёсла, як iнтэлiгент у знявераным грамадстве, дзе надзеi на Бога няма i даўно скончылася спадзяванне на камунiстычны лад. Рознае сектанцтва ды амбiцыi ўшчэнт струхнелых i пачварных царкоўных структур я ў разлiк не бяру. А бацька ў Ракiцкага памёр, калi той яшчэ ў школу не хадзiў.

I таму магу сабе ўявiць, як ударыла, агаломшыла Расцiслава вестка пра смерць мацi. Яна згарэла ва ўласнай кухнi. Перавярнуўся керагаз, пыхнула газа, жанчыну не ўратавалi.

Выпадкова, па нейкай зусiм нязначнай справе, здаецца, мне быў патрэбны клей, затэлефанаваў у рэстаўрацыйныя майстэрнi. Мне сказалi, што Морква на пахаваннi — у яго загiнула мацi, згарэла. А мне адразу згадаўся той агонь, што палае ў душы самога Ракiцкага — нязгасны, знiчны, усёпаглынальны. I не дай ты Бог вырвацца яму на волю. Нават водблiскi таго полымя, што асвятляюць Расцiслававы палотны i малюнкi, палохаюць мяне. А ў iншых, я ведаю, выклiкаюць захапленне. Іншых, як i заўсёды, большасць. I яны, не адчуваючы небяспекi, падкiдаюць на душэўнае вогнiшча сухiя трэскi ўхваленняў. Спачуваю.

Яшчэ адна рыса Расцiслава Васiльевiча, пра якую нельга не сказаць, — ён савецкi. Ракiцкi не сябра камунiстычнай партыi, не кар'ерыст, не прагматык. Расцiслаў якраз тое iснае, што ёсць у маiм разуменнi савецкасцi: ён — дзiця казармаў, лагераў, iнтэрнатаў, мог ён спаць у пакоi, дзе стаяць дваццаць ложкаў. А мара пра ўласны дом у яго была такая ж эфемерная i папяровая, як заўтрашнi камунiзм.

Апiшу сварку Ракiцкага з экскурсаводам.

Рэстаўратары замовiлi ў Бюро падарожжаў аўтобус, каб наведаць Мiрскi замак. Скажу, што як толькi стварылiся майстэрнi, адразу пачалася праца па аднаўленню замка, i, напэўна, колькi будуць iснаваць рэстаўрацыйныя майстэрнi, столькi будзе працягвацца тая праца. Іншыя аб'екты рапаруюцца больш цi менш хутка, а Мiрскi замак — асобная песня, у якой ёсць толькi пачатак.

Аўтобус рэстаўратары атрымалi разам з экскурсаводам. Так раней кнiгi прадавалi з нагрузкаю, хочаш набыць "Ідыёта" Фёдара Дастаеўскага — бяры яшчэ i раман Уладзiмiра Карпава цi Алеся Савiцкага. Нагрузачны рахманы экскурсавод узяў траскучы мiкрафон i пачаў скажоным нечалавечым голасам распавядаць байкi для iдыётаў, вядома, не для такiх, як князь Мышкiн з вышэйзгаданага твора. Рэстаўратары трывалi моўчкi. Хто чытаў, хто сачыў краявiд, а Ракiцкi слухаў.

"Праязджаем горад Стоўбцы. Зiрнiце ўлева. Шэрая каменная галава з барадою iспаньёлкаю — помнiк нашаму выдатнаму земляку, чэкiсту Фелiксу Эдмундавiчу Дзяржынскаму, жалезнаму Фелiксу, як яго называлi саратнiкi. Згадаем песню: "Чыстыя рукi, гарачае сэрца, халодная галава..." Гэта пра такiх, як Фелiкс Эдмундавiч. А параду Уладзiмiра Уладзiмiравiча Маякоўскага вы забылi! Нагадаю: "Калi не ведаеш, з каго зрабiць жыццё сваё, зрабi яго з Фелiкса Эдмундавiча Дзяржынскага!"

Фелiкс Эдмундавiч быў адным з самых сцiплых i добрых людзей у першым савецкiм урадзе. Белагвардзейцы ды белапалякi абвiнавачвалi Дзяржынскага ў стварэннi крывавага тэрору, але гэта няпраўда. Чырвоны тэрор у адказ на белы тэрор распачалi Троцкi разам са Свярдловым, якi падпiсаў загад на расстрэл цара Мiкалая II i ягонай сям'i. А Фелiкс Эдмундавiч быў крыштальна чэсны чалавек. Нават па вопратцы, якую можна ўбачыць на фотадакументах, лёгка ўпэўнiцца ў сцiпласцi першага чэкiста. Доўгi салдацкi шынель, фуражка з чырвонай зоркаю, гiмнасцёрка, галiфэ i боты. Так мог апранацца толькi сумленны воiн Краiны Саветаў з добрым разумным тварам.

Захавалiся ўспамiны сястры пра сцiпласць i дабрыню Фелiкса Эдмундавiча.

"Зiма. І920 год. Масква. Холад. Разруха. Разгул контррэвалюцыi. Ноч.

Фелiкс сядзеў за сталом i працаваў. Я зайшла ў кабiнет са сподам у руках. На сподзе ляжала пяць свежых пiрожных. Увечары чэкiсты арыштавалi кандытара, якi падпольна вёў антысавецкую прапаганду i быў сябрам тэрарыстычнай групоўкi маскоўскiх манархiстаў".

Achtun, achtun! Тлумачу. Манархiсты — людзi, якiя не ўяўлялi сабе жыцця без цара i дамагалiся рэстаўрацыi ў Расейскай iмперыi прастола i манархii. Манарх — цар. Далей.

"Кандытара застрэлiлi, бо ён спрабаваў уцячы. А тавары з крамы "Салодкiя пачастункi" былi падзеленыя сярод чэкiстаў. Я прынесла Фелiксу ягоную долю — пяць самых свежых пiрожных з жоўтым яечным крэмам.

— Што гэта за пiрожныя? — спытаў у мяне брат.

Я расказала пра смерць кандытара-манархiста. Фелiкс узяў спод, адкрыў фортачку i выкiнуў пiрожныя на вулiцу.

— Я не магу есцi пiрожныя з крэмам, калi ў краiне разруха i дзецi галадаюць!

Брат выпiў шклянку пустога кiпеню i сеў працаваць".