Адам Глёбус: Смерць — мужчына

Вось дагэтуль мае погляды супадалi з меркаваннямi Ракiцкага, а далей кардынальна разыходзiлiся.

Расцiслаў сцвярджаў, што напачатку была створана арганiзацыя, сябры якой дамовiлiся пра неабходнасць правядзення самаспальвання. Усе сябры той тэрарыстычнай у пэўнай ступенi арганiзацыi пагадзiлiся з тым, што любы з iх згодны быць ахвярай i адпаведна, як кампенсацыя за пакуты, нацыянальным героем. Займеўшы згоду кожнага, усе пацягнулi жэрабя. Той студэнт, што самаспалiўся, выцягнуў адзiную пазначаную паперку.

Яшчэ Ракiцкi настойваў на тым, што ў арганiзацыi павiнна была быць пэўная дамоўленасць на выпадак, калi абраннiк адмовiцца выканаць абумоўленыя абавязкi. На думку Расцiслава, тады абраннiка павiнны былi забiць. Такiм чынам шлях назад адсякаўся, кола замыкалася, наперадзе ў маладога лiтоўца была толькi смерць, у адным выпадку геройская, у другiм — сабачая: кананне баязлiўца i здраднiка.

Паводле Ракiцкага аснову кампазiцыi складала кола, арганiзацыя, жывы замкнёны ланцуг людзей, што ўзялiся пад локцi, i любы з гэтага ланцуга мог патрапiць у вогненны цэнтр круга.

Цяпер, калi на паверхню выйшлi лiтоўскiя дзяржаўныя структуры i маладыя хлопцы прысягаюць у сваёй адданасцi Лiтве ды ўступаюць у нацыянальнае войска, цяжка не пагадзiцца з версiяй Расцiслава Васiльевiча. А тады я кiнуўся ў спрэчку пад штандарам бунтарскага анархаiндывiдуалiзму. Я адмаўляў наяўнасць тэрарыстычнай арганiзацыi. Мне бачыўся ў лiтоўскiм студэнце самотны анархiст, якi сам асудзiў сябе на вогнiшча i пакуты. На маё разуменне, ахоўнае кола ўтварылася па асабiстай просьбе студэнта. Напэўна, на маю трактоўку кампазiцыi, звядзенне яе да цэнтра, пупа, кропкi, паўплываў эгаiзм i маладосць, канечне. Я бiў на тое, што хлопец быў мастаком, а не рабочым цi вайскоўцам, што, па чутках, ён жыў у чорным пакоi з вокнамi, забiтымi дошкамi крыж-накрыж, i што самазабойства ў даным выпадку — акт творчасцi, а не тэрарыстычная акцыя. Галоўнае, на чым я настойваў, — чалавек мае права асудзiць на смерць толькi самога сябе, а забойства — з'ява амаральная ў любых праявах, незалежна ад абставiн i матывацый. Я памылкова праводзiў чырвоную рысу памiж забойствам i самазабойствам. I мой рамантызм быў, у рэшце рэшт, разбiты жорсткай логiкаю семiнарыстаў.

Я прайграў, але не здаўся.

Мне давялося адкiнуць кволага анархiста i ўхапiцца за жэрабя, за лёс i наканаванасць.

Семiнар лёгка абмiнуў мае амбiцыi i займаўся iншымi тэмамi, больш архiтэктурнымi i менш палiтычнымi, а мне не даваў спаць Страшны суд.

Наступны крок я зрабiў нечакана для сябе ў кнiгарнi "Дружба". Гартаў польскiя кнiжкi, i ў рукi трапiўся тоненькi атлас "Рак скуры". Кнiжачка ў гарчычнай вокладцы i надрукаваная на газетнай паперы ўразiла мяне. З мутных няякасных здымкаў на мяне пазiралi ахвяры невылечнай хваробы. Рак раз'еў, скарабацiў, знявечыў твары. Хiрургiчнае ўмяшанне прыбiрала пухлiны, але яшчэ больш дэфармавала чалавечае аблiчча.

Да аперацыi. Пасля аперацыi.

Язвы на тварах нагадвалi мне страты на фрэсках.

Час няўмольна павялiчвае страты. Рэстаўрацыя бессэнсоўная. Хiрургiя бездапаможная супраць рака.

Страшны суд. Вось ён, сляпы i жахлiвы. Сляпы, бо хвароба абiрае ахвяры па невядомай нам сiстэме. I цi ёсць тая сiстэма, тая кампазiцыя? Мы бачым фрагмент i не можам убачыць цэлага, не можам ахапiць i зразумець.

Абпаленыя р"кавым ракавІм агнём твары глядзяць з-за смерцi. Іх даўно няма, год выдання атласа 1966-ты. Людзi памерлi. I ёсць толькi цьмяны адбiтак Страшнага суда. I нiшто не спынiць яго — нi ўзрост, нi пол, нi нацыянальнасць, нi раса, нi дзяржава... Нiшто!

Дзiця з пухлiнаю над брывом застыла ў вечным плачы. Нiшто. Наперадзе вечнае нiшто.

Як назваць сiлу, што зрабiла з чалавека абраннiка i пазначыла яго язвамi? Прырода? Космас? Бог?

Што застаецца яму? Малiцца? Спадзявацца на лiтасць прыроды? Класцiся спаць пад нож? Самаспалiцца?

Наперадзе пакута, смерць i нiшто, а ў рэальнасцi Страшны суд.

Рабiць пано "Страшны суд" разам са мною ўгаварыў сяброў Хведара Лася i Уладзiмiра Сцяпана. Мы замовiлi падрамнiкi 50?70 сантыметраў. На такiх палотнах зазвычай з'яўляюцца кабiнетныя партрэты правадыроў, але нас спакусiла залатое сячэнне. Мы разам выбралi дванаццаць самых выразных у графiчных адносiнах здымкаў i разыгралi, каму якi маляваць. Зноў злашчаснае жэрабя. Працаваць вырашылi ў стылi пап-арт, як мага больш стрымана i скрупулёзна перавесцi здымкi ў алейны жывапiс.

Памiж сабою мы называлi пано не "Страшны суд", а "Галовы". Свае чатыры партрэты я назваў так: "Усмешка Вальтэра", "Лацiнаамерыканскi дыктатар", "Дзiця" i "Наш сучаснiк".