Іван Шамякін - Пошукі прытулку

— Хто? Хто?

— Ваш новы губернатар, як вы называеце.

— Слухаю, Вікенцій Паўлавіч, — голас уміг змяніў• ся — стаў мядовы.

— Я хачу, каб мяне вазіў Барэйка Сцяпан Фаміч. Дырэктар захлынуўся, ажно дзіўна каўкнуў i цяжка

задыхаў у трубку.

— Ведаю, што вы намерваліся звальняць яго. За што? Не можаце сказаць? A робіце акт беззакония, прабачце, самадурства. За такое ў дэмакратычным грамадстве здымаюць дырэктароў...

— Не я...

— Знаю, што не вы. Хто — ведаю. З ім будзе асобная размова. Паколькі мне зацверджана па штаце два шафёры... Я выбіраю Барэйку i Ліпая. Старога i маладога! Маю права на выбар?

— Слухаю, Вікенцій Паўлавіч. Палажыўшы трубку, спытаў у Сцяпана:

— З Юркам спрацуецеся?

— З Юркам? Задавака. Але хлопец нічога. У вашых руках... • v'i^i^

— Не ў маіх — у вашых. Вы — яго бацька. Барэйка засмяяўся i нечакана незвычайна пахваліў:

— А вы — чалавек.

Сапраўды, незвычайна. Пахвала такая здалася найвышэйшай, ніхто ні разу яшчэ не даваў такой атэстацыі — чалавек!

Успамінаў — i пасміхаўся, думаў: «Так проста быць Чалавекам. I — во парадокс! — так няпроста ім заставацца ў любой сітуацыі. Здолею?»

Праз якую гадзіну ледзьве не сарваўся. У кабінет не ўвайшоў — уварваўся кіраўнік справамі выканкама Чувак. Дзверы, глядзі, што нагамі адчыніў, грымнуў імі — шыбы задрыжэлі. Чырвоны, з шалёнымі вачамі, яўна прыняў для смеласці спіртнога. Не павітаўся. Крыкнуў з napora:

— Ну што, новая мятла?! Мяцеш з napora?

Вікенцій Паўлавіч насцярожана падняўся з крэсла.

— Яшчэ не мёў, але буду мясці.

— I Чувака першага — пад нож?

— Чаму пад нож? Дзіўная ў вас тэрміналогія. Дамо вам пасаду.

А сам закіпеў злосцю не на Чувака — нахабніка, а на далікатнага Каржакевіча: ён жа сказаў, што кіраўніка справамі трэба мяняць, бо задужа многа накраў, i, выходзіць, ён жа, далікатны Сяргей Аўдзеевіч, тут жа перадаў Чуваку ix размову.

— Значыцца, вырашана?

— Вырашана.

— Хутка ты вырашаеш, губернатар! Глядзі, паслізнешся. Вызваляеш месца дружку свайму? Дык я табе скажу: прайдзісвет ён, твой Залоза.

Такая ацэнка даўняга сябра яго i цяперашняга вернага памочніка бадай абразіла. А яшчэ непрыемна кранула, што Чувак кажа яму непачцівае «ты», — не хварэў на залішні гонар, але хамства не цярпеў.

Стрымаў сябе i сказаў ветліва:

— Вы з ім працавалі, з Іванам Яўменавічам?

— Не.

— А я працаваў. I не скажу, ніхто не скажа, што ён краў... Былі ў яго слабасці... Але ў каго ix няма?

Чувак сцішыўся, змяніўся з твару: з чырвонага зрабіўся бледным.

Спытаў бадай пачціва:

— Дык мне здаваць справы?

— Каму?

— Як — каму! Вы ж назначылі Залозу.

— Я нікога яшчэ нікуды не назначаў, працуйце.

Чувак хвіліну пастаяў, падумаў.

— Ды не, спадар губернатар. Чакаць, пакуль вы пакажаце мне на дзверы, я не буду. Во заява — па ўласным жаданні, — i дастаў з бакавой кішэні паперу, разгарнуў, палажыў перад губернатарам. Вікенцій Паўлавіч кінуў на яе вокам i сказаў:

— Пачынаеце з крыўды вы дарэмна. А за заяву магу сказаць дзякуй. Мне лягчэй. Я яшчэ не навучыўся звальняць.

— Навучыцеся, — няветліва сказаў Чумак і, не развітваючыся, выйшаў, але дзвярамі больш не грукнуў — зачыніў ціха.

I аднак Вікенцій Паўлавіч адчуў сябе брыдка — як плюнулі на яго. Ён са школьных гадоў баяўся такіх сітуацый, у яго, як казалі хатнія, матчын характар — мяккі, далікатны; Варвара Ціханаўна за ўсё жыццё не пасварылася ні з адной суседкай i дзяцей гэтаму вучыла. Можа, таму ён i не лез на высокія пасады. Які д'ябал падбіў яго палезці так высока? Ці толькі высокая ідэя — боль за развал вялікай краіны, боль за збядненне народа?

«I што ты хочаш? Ашчаслівіць народ? Чым? Выгнаўшы зладзюгу Чувака? Ну, выганю я яшчэ пяць — дзесяць такіх чувакоў... I што? А ix ужо тысячы развялося, як прусакоў. З усіх шчылін лезуць. А я не знаю, якое зелле супраць ix прыдумаць. Ды i што прыдумаеш? Тое, што сачынялася партыяй? Дык за любы зварот да мінулага, няхай ён будзе звышразумны, мне такіх сабак навешаюць, што свае адвернуцца. Той жа Іван... Як ні дзіўна, былы першы сакратар райкама партыі зрабіўся рыначнікам. Ды i я... хіба я супраць рынку? Я — за. Але каб за разумны, цывілізаваны. Дзе прачытаць разумнае пра шведскі сацыялізм, пра кітайскі вопыт? Няўжо Маркс i Ленін так памыляліся? Не, штосьці тут не так. Дактары, акадэмікі, растлумачце! Маўчыце? Ды не, здаецца, i не маўчаць, але перажоўваюць газетныя ісціны. Журналісты фактамі жыцця даказваюць больш, чым тэарэтыкі. А можа, i пачаць з таго, што сабраць вучоных? Столькі галоў! Падагрэць ix, распаліць, сутыкнуць! Няхай паспрачаюцца! А я паслухаю. Нехта ж, ды, думаю, i не адзін скажа разумнае. Трэба ж мець, хоць які ідэалагічны, тэарэтычны падмурак!»