Іван Шамякін - Пошукі прытулку

Мудроны скалаціў магутную каманду — усіх былых падхалімаў сваіх сяброў, двое з якіх, не без яго дапамогі, сталі буйнымі камерсантамі і, безумоўна, фінансавалі яго выбарчую кампанію. Гойсалі па вобласці на пяці машынах, з міліцэйскай міргалкай. Не тое, што ён, бядняк. Каб не Ваня Залоза, ніводнай машыны не меў бы, ездзіў бы на сустрэчы маршрутнымі аўтобусамі. Залаты чалавек Залоза. Быў жа некалі яго начальнікам — першым сакратаром райкама камсамола, дзе ён, Вікенцій, лічыўся трэцяй сошкай — загадчыкам аддзела прапаганды. Аднак жа не палез Іван у губернатары, сам прапанаваў падтрымаць яго, гісторыка, прапагандыста, які на перабудове, прыватызацыі капейкі не нажыў. Зразумеў Залоза, што не сам ён, які дарос да старшыні райвыканкама i трохі мае ад прыватызацыі, а падначалены яго, святы бяссрэбранік, — бездакорная кандыдатура.

Натуральна, што невялікая, але дружная яго каманда, i сам ён засяродзілі ўвесь агонь на старым зубры; астатнія трое кандыдатаў у параўнанні з Мудроным — цяляткі.

Ваня даўно падкінуў ідэю адкрытай дыскусіі — дыялога. Мудроны ўхіліўся. I раптам за тры дні да выбараў згадзіўся. Сам прапанаваў дальні ад цэнтра горрд, дом культуры льнокамбіната.

Учора адбылася ix сустрэча. I натуральна, што малады кандыдат палажыў старога на лапаткі. Залоза памог выцягнуць усе даўнія грахі Мудронага: i што сын падбіў машынай чалавека, i бацька ратаваў яго ад суда, i што траім дзецям даў добрыя кватэры, i што за капейкі па сучасных цэнах прыватызаваў дачу.

Народ гудзеў. Тэлевізіёншчыкі млелі ад драматычнага сюжэту.

Мудроны «перамудрыў», даўшы згоду на дыялог: мабыць, не думаў, што тэлебачанне дасць запіс у той жа дзень, амаль нічога не скараціўшы з таго, што казаў пра яго супернік.

А сёння раніцою ў гасцінічны «люкс» да свайго кандидата ўскочыў Залоза i з дзвярэй закрычаў:

— Ура, Віця! Танцуй!

— Не прайшло ж галасаванне, каб танцаваць.

— Стары корч зняў сваю кандыдатуру! Абвясцілі па радыё.

— Ды ты жартуеш!

Шмат што здзіўляла Вікенція Паўлавіча ў сённяшнім жыцці. Але такога здзіўлення не перажыў за ўсё жыццё. А пазней, пасля вялых стомленых выступленняў у саўгасе i райцэнтры пачала калоць у сэрца незразумелая трывога. Чаму? З-за чаго? Не радасць, а трывога? А тут, у лесе, уколы трывогі пачасціліся.

Будучы губернатар ехаў у другой машыне на заднім сядзенні. Ахоўнік Міхаіл Палавінка спаў, але часта прачынаўся. Залоза сядзеў побач і, мабыць, каб не даць вадзіцелю заснуць, расказваў пра свае, яўна выдуманыя, любоўныя прыгоды.

Шафёр рагатаў. Вікенцій Паўлавіч не любіў такія гісторыі:

— Фантазёр ты, Іван.

— Клянуся, Віця. Хіба я расказваў, калі вярнуўся з курорта? Не расказваў. Дурнем трэба быць, каб расказваць супрацоўнікам. Хтось перадаў бы нашым прыгажуням, а сярод ix знайшлася б такая, што тут жа данесла б маёй Марыне. I аблысеў бы зусім. Яна i так пытае: «Ад чаго ты, Ваня, рана так лысееш?» — i сама адказвае: — «Ад чужых падушак». Вунь Вікенцій Паўлавіч на чужых падушках не спіць — i глядзі, якая ў яго чупрына.

«Здзекуецца, гад», — падумаў Вікенцій, бо чупрына яго таксама моцна парадзела за гады рэформаў. Ды i кампанія па выбарах у губернатары каштавала, можа, не адной пасмы на галаве. Ён адчуваў у сабе сілы, верь^, што можа пераламаць негатыўныя з'явы рыначных адносін. Ён не прынімаў таго рынку, які дзеліць грамадства на багатых i бедных i апошніх робіць яшчэ бяднейшымі, заганяе ў галечу. Ён заставаўся сацыялістам, але ўжо не тым — не марксісцкім. Прачытаў «Капітал»: калі вучыўся, не адужаў. Раскрытыкаваў Маркса, выпрацоўваючы сваю тэорыю. А што? Марксізм — не догма, а напрамак дзеяння. I ён заўсёды, са школьных гадоў, быў перакананы, што не багі гаршкі лепяць. I меў упэўненасць, што i ён здатны зляпіць свой гаршчок. Дайце толькі гліну! Таму ж Івану Залозе нібыта ў жарт прызнаваўся:

— Каб я выказаў хоць дзесятую частку той крытыкі марксізма тады, калі вучыўся ў камсамольскай школе, вылецеў бы адтуль, што корак. Во ў чым была наша бяда — нікому не дазволена было думаць самастойна. Крок улева, крок управа — калі не куля, то тумак. А я ж не вораг марксізму. Перакананым сацыялістам быў заўсёды i застаўся ім. Мне толькі трэба поле для праверкі маёй тэорыі на практыцы.

I відаць, Іван Залоза, былы кіраўнік раёна, старэйшы па гадах, прызнаў у ім тэарэтыка, «новага Карла Маркса» i ўступіў яму пяршынства, пайшоў за ім, каб памагчы яму заваяваць гэтае поле. Вядзі нас, Вікенцій, да светлых вышынь сацыялізма! Камунізм не патрэбны! Твой сацыялізм дае кожнаму прастор шырэйшы, чым пры капіталізме. Капіталізм Іван Залоза адмаўляў ва ўсіх яго іпастасях, хоць у гады развала партыі i разгульнай прыватызацыі не пасаромеўся прыхапіць што-нішто з таго, што дрэнна ляжала. А пры сацыялізме шмат што ляжала безгаспадарча. I тыя, што сядзелі на алімпе, забываліся, што дзяржава — гэта людзі, якія выхоўваліся не толькі ў піянерскіх атрадах, але i бацькамі, што ніяк не маглі пазбавіцца ад перажыткаў праклятага мінулага: грабці да сябе, а не ад сябе.