Іван Шамякін - Пошукі прытулку

— О, ты не знаеш гэтую гаечку! Такая гайка каго хочаш закруціць.

А потым пачуў каля крамы, як п'яныя рабочыя лаялі Гайку, Шпільку (бухгалтар — Шпілеўская) i Пальчыка (эканаміст-планавік Пальцаў). Падумаў: «Не бывае дыму без агню. Голас народны...»

Ігнат Андрэевіч працы не кінуў, але некаторыя свае веды не выкладаў. Гайка адчуў гэта i сам параіў:

— А ты на пуп не бяры, Андрэевіч. Часу ў нас хапае. Адпачывай.

— У вас у запасе вечнасць. У мяне — часу нямнога. А хацелася б яшчэ нешта зрабіць.

— Залаты ў вас характар. Вось бы мець такога памочніка. Позна вы з'явіліся.

Але «добранькі» дырэктар прыкметна аддаляўся, ва ўсякім разе, дыскусій эканамічных пазбягаў, пераключаўся на высокую палітыку. Пярэчыў часам знарок, каб «завесці» вучонага i цешыўся з яго гарачнасці. А Марына пачула, папярэдзіла:

— Не гарачыся. Ён знарок табе пярэчыць. Яму што. Яму пяцьдзесят. У яго сэрца — што ў быка. А тваё хліпкае... Беражы сябе.

Такі клопат Марынін кранаў i яшчэ больш збліжеў, так, прынамсі, яму здавалася. I ён не пакідаў надзеі аформіць адносіны так, каб застацца тут, у цішыні, назаўсёды. Успамінаў Светку, сумаваў, пісаў ёй добрыя, ласкавыя, цікавыя пісьмы. Каб можна было з'ездзіць у Мінск i вярнуцца назад! I каб яго чакалі i тут, i там. Эгаістычнае жаданне. Але стары, што дзіця, цешыць сябе нязбыўнымі фантазіямі.

Разам з тым чэрствы рэаліст, ён разумеў, што казкі канчаюцца, нават самыя добрыя. Баяўся, што i гэтая скончыцца, у ціхай чыстай хаце, пад шэпт клёна, дзе ён прыкметна падужэў. Нават хадзіць пачаў без кія. Упікаў сябе, называў прыжывалам, але гэта сумлення не кранала. Урэшце, яму трэба толькі чалавечая цеплыня; харч ён купляе — аддае Марыне тры чвэрці сваёй немалой (у параўнанні з яе) пенсіі. Спачатку Марына саромелася, адмаўлялася браць:

— Што ты, Ігнась! Як кватарант. А ты ж госць мой.

Гэта яго цешыла i жывіла надзею. Горш стала, калі яна пачала ахвотна браць яго долю i чакала, калі Андрэй прышле па пошце бацькавы грошы.

Марына нават спытала, навошта ён збірае «чацвяртушкі».

— Свеце куплю падарунак — абноўку якую.

— Дык ведай жа: тую частку пенсіі, што даеш мне, я адсылаю нашым унукам. Насця вучаніца. А хочацца ж дзяўчыне адзецца. А Тамара, ведаю, не самая шчодрая маці. Тамара — як i я. У маладосці таксама была скупая.

— Я не адчуваў гэтага.

— Бо ўсе грошы, i мае, i твае, былі ў мяне. Ты ж залаты муж быў — не піў, не курыў.

— Цяпер не такі?

— Цяпер ты адзінокі пенсіянер.

— Адзінокі, — стоена ўздыхнуў.

Ашаламіла эпітэтам «адзінокі». Няўжо адчула, што ён душэўна адзінокі? Дык не ж! Тут, з ёю, не адчуваў той адзіноты. Жыве нармальным жыццём.

Марына адкрытая i ў той жа час таемная, як за сямю замкамі. Трэба не адзін пуд солі з'есці разам, каб зразумець усю яе сутнасць жаночую, сялянскую, бухгалтерскую. Хіба адну рысу свайго характеру — дабрыню — выкладвала на далоні. Ды i дабрыню магла здзьмухнуць з далоні ў адзін міг. Праўда, у адносінах да Ігната гэтага не зрабіла ні разу. Некаторым вяскоўцам пасля пахвалы магла тут жа прыгадаць грахі.

У вёсцы яе i паважаюць, i трохі баяцца: многа яна ведала людскіх грахоў — гаспадарскіх, калгасных. Але што цешыла Ігната: ніхто не назваў былую бухгалтарку зладзейкай. Чуў нават такое: «Калгас трымаўся на яе плячах». Найвышэйшая пахвала! А яшчэ пачуў, што Марыну называюць «наша Мардзючыха». Пасмяяліся разам з ёй, успомніўшы фільм са знакамітай актрысай. Не, Марына не такая, Марына мякчэйшая, дабрэйшая. Падумаў так, але ёй не сказаў.

Надышоў сенакос. Пакуль касілі калектыўнае, асаблівых спрэчак не было. Але Марына ездзіла зграбаць сена, стагаваць. Ігнат адгаворваў:

— У твае гады. Не шкадуеш ты сябе.

— Я павінна зарабіць яшчэ хоць пяць сотак. Сёлета трава слабейшая, разліву не было. Летась i трава была добрая, i малака я здала больш, i то ледзь дацягнула да новай пашы.

Вэрхал узняўся, калі пачалі дзяліць сенажаць рабочым — па працы кожнага. Трава была ў пойме Дняпра, за дванаццаць вёрст, a спрэчкі гарэлі ў сяле. Нялепшы сам па сабе надзел быў разбіты на сотню ўчасткаў, няроўных па плошчы. Таму нумаркі цягнулі асобна: большых участкаў, сярэдніх, «сіроцкіх». «Сіроцкія» на лясным балоце: асака. Ніхто не згаджаўся, што рабіў менш. Мала здаў малака? Дык дзеці ж малыя.

У Ігната Андрэевіча не прасілі дапамогі, але яму чамусьці скардзіліся, асабліва жанчыны, Марыніны сяброўкі, суседкі. Можа, спадзяваліся, што ён «націсне» на Гайку, хоць ведалі, што дырэктар у раздзеле не ўдзельнічаў, рабілі па прынцыпе поўнай дэмакратыі: выбіралі камісію, друкавалі нумаркі. А далей тваё шчасце, што выцягнеш: лагчыну з травой па пояс ці касагор, дзе трава пажоўкла ўжо.