Іван Шамякін - Пошукі прытулку

Разбудзіла яна бразганнем посуду, збіраючы снеданне.

За якія тры дні Ігнат адчуў сябе дужэйшым: прачынаўся раней, нядоўга драмаў удзень у цяні пад паветкай. A галоўнае — набыў душэўную ўпэўненасць. Усё здавалася блізкім, родным, як у маленстве. Прастору — нібы ўвесь свет твая ўласнасць. Працаваў на зямлі, часта жыў у калгасах, сваю дачу меў. Але ўсё гэта не тое. У камандзіроўках адчуваў адзіноту, хоць рабіў на полі сярод людзей. На дачы гняла цесната: суседняя дача — акно ў акно. Сялянскія хаты гэтак жа прытулены адна да адной, але збудаваны яны разумна, i добры сусед нічым не раздражняе.

Тут адзіноты не адчуваў, хоць ніхто не дакучаў, кожны займаўся сваёй справай. Марына рабіла на гародзе, у полі, дзе выдзелілі ёй участак; зямлі цяпер не шкадавалі, толькі рабі. Ігнат Андрэевіч здзіўляўся, навошта Марыне столькі бульбы. Яна ў адказ уткнула:

— Адарваўся ты ад зямлі. У мяне ж карова i свінні.

А навошта столькі жывёлы? Ці не з першага дня адчуў, што Марына не любіць размоў пра гаспадарку, пра багацце. Пра карову магла гаварыць, як пра блізкую сяброўку, пра малако, якое здавала ў былы калгас, цяперашнюю фірму, па кантракце, але найперш не для таго, каб зарабіць грошай, — каб далі сена, нейкага паўгектара лугу. А добрая палова свініны ехала ў Мінск — дачцэ, унукам. Але гэтую тэму Марына бадай не закранала. Ігнат таксама абыходзіў яе.

Першымі яго сябрамі сталі дзеці. Аднойчы, калі ён сядзеў на лавачцы, падышоў хлапчына, Пятро Выганаў, трэць вёскі былі Выганавы. Смела сеў побач:

— Ну што, скончыў вучобу? — спытаў Ігнат.

— У шосты перайшоў, — з гонарам адказаў хлопец. — З пяцёркамі.

— Малайчына. Вучыся, брат.

— A праўда, што вы вучоны?

— Доктар навук. Акадэмік аграрнай акадэміі.

— Ух ты! A былі калісьці аграномам у нас?

— Быў.

— А на фронце былі?

— I ў партизанах, i на фронце.

— Ух ты! А раскажаце?

— Раскажу.

— Дык я ўвечары хлопцаў прывяду паслухаць вас.

Дзіўна, нечаканы, хоць, здавалася, звычайны занятак, яго, чалавека, які на лекцыях з'еў зубы, расхваляваў. Што расказваць? Як расказваць такім слухачам? Выступаў часам у школах пад Дзень Перамогі, на свята Савецкай Арміі, але ж там ужо выпрацаваная схема. Ды нярэдка меў расчараванне: няўважліва слухалі дзеці, мабыць, вайна абрыдла ім.

Гэтыя шасцёра хлопцаў слухалі надзіва ўважліва, пытанні сыпалі, як гарох. Мабыць, яны разнеслі славу пра акадэміка. У пахмурны святочны дзень сабралася на Марынінай лаўцы група дзядзькоў: равеснікаў яго — чалавекі два, астатнія — маладзейшыя. Але як плуг гадоў узараў іхнія загарэлыя твары.

— Пра вайну ты нам не расказвай — мы не школьнікі. Прасвяці, Андрэевіч, у палітыцы. Вельмі ж заблытаная яна. Па тэлевізары не разбярэш. Адзін дзень адно, другі — другое.

— Таму што слухаем з пятага на дзесятае, калі ўрвеш паўгадзіны.

— А часцей глядзім пад «мухай», — засмяяўся самы малады Іван Браток.

Задача была не лягчэйшая за дзіцячую.

Дома Ігнат Андрэевіч рэгулярна глядзеў тэлевізар, чытаў газеты. Марына газет не выпісвала. Хадзіў на пошту, похапкамі праглядаў тыя з газет, якія паштарка яшчэ не разнесла; мала што заставалася — не выпісвалі людзі газет.

Беручы на пошце газету, адзін з ветэранаў сказаў:

— Хутка развучымся чытаць. Акуляры паламаў — купіць не магу, паўпенсіі трэба, баба не дае. Жонку бачу без акуляраў. Але праўда яе. За што хлеб купіць? Без хлеба не пражывеш. Хлеб будзе, акадэмік?

Ці заўсёды будзем з хлебам? Во — галоўнае пытанне палітыкі. Акадэмік ведаў: пра што б ён ні гаварыў — пра саюз з Расіяй, пра Чэчню, Югаславію, — у гэтай прызбеннай аўдыторыі к лопат адзін — хлеб. Хоць i пра палітыку пытанні падсыпаюць, як грэчку пад калені. Моршчыся, але адказ дай, не газетны, свой, сялянскі; ты ж селянін, як i яны, усё жыццё змагаўся, каб было больш хлеба i да хлеба. I тыя, хто рабіў з ім яшчэ хлапчукамі, чакаюць незвычайных адказаў на самыя адмысловыя пытанні. I ён хваляваўся, як, можа, не хваляваўся перад выступлением з дакладам на міжнародным сімпозіуме. Цікава i пагутарыць з тымі людзьмі, якія паўстагоддзя назад былі яго галоўнымі памочнікамі на закладцы доследных участкаў. Старыя работы гэтай не любілі, а моладзь да творчасці цягнулася. Ці пазнае ён усіх? Калі сустракаў на вуліцы, некаторых пазнаваў, а некаторыя, у каго пільна ўглядаўся, называл! сябе самі. Здзіўляўся сваёй памяці, увогуле чалавечай памяці. За пяць дзесяткаў гадоў сустрэўся з тысячаMi людзей. I многіх памяць утрымлівала, але з дзіўнай асаблівасцю: больш тых, з кім працаваў, сустракаўся ў маладосці, чым тых, з кім сядзеў у прэзідыумах дзесяць ці пяць гадоў назад.