Іван Шамякін - Пошукі прытулку

Чуў, суседка пытала:

— Ды чаму ж вы не пажэніцеся?

Марына адказала грубым жартам:

— Жанілкі высахлі.

Можа, Гайка вырашыў пазбавіцца ад яго i цісне? Не, не ў такіх Марына адносінах з дырэктарам, каб даверыць сардэчныя тайны.

«Трэба ад'язджаць, — вырашыў Ігнат. — Нязваны госць... Залішне загасціўся».

Але сілы развітацца не меў. Не цягнула ўласная кватэра з маўклівым сынам, афіцыйна карэктнай нявесткай, нават ад бібліятэкі сваёй у тысячу тамоў адвыкнуў, задавальняла сельская: прасіўся ў рукі не вучоны-біёлаг, a Чэхаў.

«Пагаварыць трэба».

Але размовы баяўся: ведаў, што яна патрэбная, аднак нерашучасць скоўвала, i ён чакаў... чаго — сам не ведаў.

Развязка наступіла нечакана.

Прыслаў сын пенсію. Ігнат вырашыў аддаць Марыне яе ўсю, да капейкі. Працягнуў грошы ў двары, дзе яна клала на страху склепа гарбузы, каб даспявалі.

— Во пенсія.

Марына памкнулася рукою, але тут жа выцерла яе фартухом i грошы не ўзяла,

— Хадзем у хату.

У Ігната ўздрыгнула сэрца: «Вядзе на размову».

На кухні яна ўзяла грошы i паклала ix не ў кішэню — на палічку.

— Глядзі, а то Бруй пазычыць.

Бруй часта прыходзіў пазычаць на пляшку чарніла.

— Не пазычыць, — адчыніла заслонку ў печы, узяла вілы. — Свіней пара карміць.

Ігнат знайшоў ход, думаў пра гэта даўно.

— Можа, мне перавесці пенсію сюды?

— Куды?

— У наш раён.

Марына палезла ў печ дастаць вялікі чыгун i чужым голасам спытала:

— А ты хочаш застацца тут навечна?

У Ігната замерла сэрца.

«Ну, во i ўсё. Што можна сказаць?»

Узнікла жаданне папрасіць: «Марына, не гані мяне». Але ўспомніў, як яна, маладая, поўзала каля яго ног, галасіла: «Ігнасік, даражэнькі, не кідай мяне». Не, ён так прасіць не можа.

— Дзякуй, Марына.

— Няма за што. Скончыўся дачны сезон. Дамоўка чакае. Света.

Дастала чыгун, узяла брудным ручніком, вывернула бульбу ў карыта, пачала таўчы.

Кухня напоўнілася парай.

З белай пары Марына вінавата ўсміхнулася яму. А ён зноў сказаў:

— Дзякуй табе за гэты дачны сезон. Ён прадоўжыў мае жыццё. Калі мне паехаць?

— Калі хочаш.

— Не, выстаўленаму за дзверы заставацца нельга.

— Так ужо i выстаўленаму! Якія мы гордыя!

— Ды не, гонару ў мяне засталося нямнога.

— Начуй. Пагаворым. Развітаемся па-свойску, пачалавечы.

— Дзякуй.

— Не дзякуй ты на кожным слове. Як чужыя.

Пагаварыць не давялося: Марына на цэлы вечар знікла.

Пачаў пакаваць партфель i спалохаўся: рэчаў накапілася многа, больш, чым вёз, едучы да брата; сын двойчы прывозіў бялізну, боты купіў асеннія, на цёплай падкладцы — тое, што трэба для яго хворых ног. Трэба прасіць у Марыны нейкую торбу. Расклаў рэчы на лаўцы: ведаў, што Марына не пакіне так — спакуе неяк, па гэтай часці яна мастак, як i большасць жанчын.

Лёг рана. Але заснуць не мог.

Марына прыйшла, наблізілася да ложка, пачула, што ён не спіць, спытала:

— Дык едзеш?

— Еду.

— Заўтра?

— Заўтра.

— Ранішнім?

— Добра было б, але як дабяруся да станцыі? У сем ідзе. Пехатою не дайду са сваім багажом.

— Я папрасіла ў Гайкі машыну. Дамовілася з Іванам. У шэсць яго «мардасет» будзе пад вокнамі. Cni спакойна.

— Дзякуй табе.

— Заўтра падзякуеш. Спі. Дабранач.

I — дзіўна — ён заснуў. Не засталося, выходзіць, трывожных думак, нявырашаных праблем. Пасміхнуўся са свайго жадання застацца ў Марыны. Чаго захацеў! Пацягнула памерці пад шум клёна, які даўно-даўно пасадзіў сваімі рукамі. А з клёна ўжо ападае чырвонае лісце, пакуль адзінокія лісткі, але ці доўга да таго, калі яны абсыплюцца ўсе. Стары клён з дуплом будзе стаяць голым. I гэта ўжо не твой клён. I дом не твой. Твайго тут нічога не засталося. Акрамя ўспамінаў пра маладосць. Але ўспамінай ты Ангеліну.

Андрэй не сказаў, але яўна падумаў: застанецца бацька тут — здрадзіць памяці не толькі маці, але i ім, дзецям сваім. А што здрадзіў Марыне, Тамары — пра гэта ніколі не думаў: ні раней, ні цяпер. Ён памагаў ім чым мог, i яны прымалі яго дапамогу.

Некаторыя сяльчане скалілі зубы: «Маладажоны». Не ведаў, як Марыну, а яго гэта ніяк не кранала. У яго засталося адно духоўнае жыццё — яно не прымае кепікаў. Духоўнае — за межамі чалавечага асуджэння ці ўхвалы.

«Гэта маё! I нічыё болый!»

З перакананнем у недатыкальнасці яго духоўнага жыцця прыйшоў спакойны сон, у апошні раз па-вясковаму кароткі.

Марына разбудзіла яго ў пяць раніцы.

Рэчы пакавала ў сінюю цыратавую торбу. А яшчэ ж партфель. Нялёгка будзе паднімацца ў вагон. Але свет не без добрых людзей.