Іван Шамякін - Пошукі прытулку

— Не сучасныя ў цябе погляды.

Злавала:

— Пайшоў ты са сваёй сучаснасцю! Не ўздумай легка разводзіць сваіх герояў.

Прыйшлося — у «Атлантах i карыятыдах» сітуацыя была спісана з жыцця: з Андрэя Макаёнка, яго ўзаемаадносін з Аленай.

Нельга не адзначыць яшчэ адной істотнай рысы маёй жонкі: яе прастаты, дэмакратычнасці; для яе ўсе людзі былі роўныя — ці міністр (a ў гасцях у нас былі i міністры), ці просты рабочы. Яна жыла ў пісьменніцкім асяроддзі, яе там паважалі, любілі, але ў яе нямала было блізкіх работніц, сялянак, з якімі яна шчыра сябравала. У першую чаргу церухскія жанчыны, сваячкі, блізкія i далёкія, суседкі. Прыязджалі мы туды — i збіраўся цэлы сход, часцей каля бацькоўскай хаты, радзей каля нашай, бо сялянкі (больш далікатных людзей я не сустракаў) саромеліся мяне, лічылі, што прыходам сваім перашкодзяць пісьменніку, не разумеючы, што расказы ix, заўсёды вобразныя, дасціпныя, — мой хлеб, яны давалі не толькі характары, але i сюжэты, як напрыклад, для апавядання «Матчыны рукі», самага кароткага i самага кранальнага; усе акцёры-чытальнікі ўключалі яго ў свой рэпертуар.

Побач з дачным пасёлкам у Ждановічах у часе будаўніцтва дач i гадоў колькі пасля стаяў барак, у якім жылі рабочыя, не помню, якой арганізацыі. Жыла там бяздзетная сям'я, ён — забулдыга i выпівака, яна, Марыя Карась, — паляшучка, шчырая працаўніца. Звалі яе гэтак жа — Машай. «Маша з барака» — так яе ведалі ўсе дачнікі. Працуючы дзесьці ў горадзе прыбіральшчыцай, Карась падзарабляла ў дачнікаў. А ўмела яна ўсё: памыць, пабяліць, пафарбаваць, краны адрамантаваць...

Дзве Машы — роднасць характараў! — палюбілі адна адну, як сёстры. Карась захаплялася Шамякінай:

— Марыя Філатаўна! Якая ж вы! Другой такой ні тут, у пасёлку, ні ў горадзе я не знаю. Такія толькі ў нас у Тураве ёсць.

Пасля барак знеслі i Карасям далі кватэру ў Гарадзішчы.

Маша Карась ездзіла да нас i на дачу, i на гарадскую кватэру. У яе быў найлепшы ў ваколіцы гарод, вазіла нам гародніну. A дзесьці ў канцы 70-х яна цяжка захварэла — рак. I тады да яе пачала ездзіць Марыя Філатаўна — i ў бальніцу, i ў Гарадзішча. Грэшны, я нават нейкі час пярэчыў, бо прыязджала жонка ад ракавай хворай вельмі ўсхваляваная, плакала. Хворая, з тэмпературай, ірвалася на пахаванне, але тут я ўжо праявіў волю, якая ў мяне зусім не моцная. Маша пасля крыўдзілася, што я не даў машыну, каб з'ездзіць развітацца з Марыяй Карась.

У бальніцах яна наведвала ўсіх, хто быў блізкі да нашай сям'і. Пра сваякоў я ўжо i не кажу. Для пляменніц яна была найдаражэйшай цёткай. Для Наташы Святагор — маці. Яны гарнуліся да яе, асабліва тая ж Наташа, Тамара Курганская i яе дзеці, якія робяць i жывуць у Нясвіжы, Маша Іванова-Кротава з Гомеля, дваюрадная сястра — яшчэ адна Маша — Рабцава. З любоўю i ўдзячнасцю я занатоўваю ix імёны ў свой расказ пра жонку маю. Але асаблівая ўдзячнасць мая сястры Машынай — Вользе Філатаўне. Яна вырасціла яе, вывучыла. Яна ўжо без малога трыццаць гадоў жыве з Лінай, памагае ёй, хворай, i гэтым аблягчала празмерную фізічную i маральную нагрузку Машы. За сваё доўгае жыццё я не сустракаў другой такой працаўніцы, як Вольга Філатаўна. Вось i зараз пасля смерці Машы яна, толькі яна трымае мяне на дачы, без яе я тут не здолеў бы жыць. А ёй — 84 гады. А яна паднімаецца ў шэсць. Прапаліць лазню, каб мне, панку, была гарачая вада, згатуе снеданне, пасля абед, вячэру. Яе скручанымі артрытам рукамі пасаджаны i дагледжаны гарод, i мы ямо салату, цыбулю, гуркі, часнок (памідоры ў гэтым годзе не паспелі); жахлівае лета — даждлівае, халоднае.

Кланяюся Вам, Вольга Філатаўна. Дай Бог Вам здароўя i яшчэ многа гадоў актыўнага жыцця.

Лес часам шчодра сыпле чалавеку даброты, а пасля, як бы патрабуючы плату, наносіць удары.

Улетку 1964-га пазванілі з Церухі, што захварэў бацька — Філат Азаравіч. Маша вельмі ўстрывожылася, адчула нядобрае. Яна казала мне раней:

— На бацьку свайго я ў крыўдзе. Не клапаціўся ён пра нас, малых. Каб не Вольга, чаго мы дасягнулі б? Вышэй даярак калгасных не падняліся б.

Але крыўду гэтую даравала. Калі адпачывалі ў Церусе, адносіны яе да бацькі вызначаліся прыкладнай павагай i пачцівасцю, асуджала нявестку Надзю, жонку Мікалая, што тая загружав свёкра працай i не так паважліва адносіцца да яго, як яны, Маша, Вольга, Клава.

Філат быў негаваркі чалавек, ад яго слова не выцягнеш, але я не мог не адчуваць, як ён любіць Машу, як удзячны ёй. I ўнукаў, дзяцей нашых, любіў. З Сашкам хадзіў лавіць рыбу, лавілі таптухай i ніколі не вярталіся з пустой торбай: рыба была на стале кожны дзень.