Іван Шамякін - Пошукі прытулку

Аднак гэта ўжо не ўспамін i... не Машын клопат. Ведала яна радасці, але i гора, нябога, сербанула праз край.

Акрамя страты блізкіх, былі беды меншыя. Але ці мяльчэйшыя рубцы пакідалі яны — на сэрцы маці, жонкі, сястры?

Хварэлі дзеці. Хварэлі сестры. Хварэў брат. Хварэў я. Толькі яна, Маша, здавалася, не хварэла, ляжала толькі ў раддоме.

Я двойчы апынуўся ў крытычным стане. У 1974 годзе мне выразалі жоўцевы пузыр. Аперацыя была раптоўная, без падрыхтоўкі, пасля цяжкага приступу, справакаванага банкетам, на якім многа еў. Ачуняў цяжка. Месяц праляжаў у бальніцы.

A роўна праз дзесяць год — зноў аперацыя, яшчэ больш нечаканая i цяжкая. Лёг на абследаванне. Зрабілі каналаскапію i... прадзіравілі кішку. За ноч разгарэўся перытаніт.

На маё шчасце, дзяжурыла загадчыца аддзялення Ірына Аляксандраўна Аляшкевіч. Яна ў выхадны дзень падняла ўсіх свяціл. Аперыраваў зноў жа выдатныхірург Мікалай Астаф'евіч Філіповіч; яму я абавязаны, што жыву дагэтуль. I, безумоўна, Машы. I першы, i другі, i трэці раз, калі я ў 1992 годзе нажыў анемію, яна выхадзіла мяне. Яна літаральна не пакідала бальніцу, толькі ўвечары яе далікатна «выстаўлялі». Пасля другой аперацыі i начавала там, ёй дазволілі, калі мяне з рэанімацыі перавезлі ў люкс, я ж шышка быў — старшыня Вярхоўнага Савета. А пры анеміі ў цяжкі год, калі ляснулі нашы зберажэнні — ганарары за 40 гадоў актыўнай творчасці, Маша карміла мяне месяц цялячай пячонкай i паіла чырвоным віном (прафесар Іваноў, гематолаг, параіў такі рэцэпт). Анемія — не аперацыя, смяртэльнай пагрозы не існавала, але ляжаць у бальніцы прыйшлося больш месяца. I кожны день па тры гадзіны мяне «забаўляла» Маша. Яе прысутнасць, яе клопат, расказы пра дзяцей i ўнукаў былі, напэўна, самымі эфектыўнымі лекамі.

Найбольшая наша з ёй агульная трагедыя — смерць сына.

Аляксандр, Саша, Сашачка, якім ён заставаўся для маці i ў сорак гадоў, памёр 12 верасня 1991 года. Раптоўна. Выпіў, лёг дома ў ложак, i жонка яго Таццяна, вярнуўшыся з працы, не адразу нават выявіла, што чалавек мёртвы. Саша скончыў геалагічны факультэт, рабіў геолагам у Рэспубліканскім праектным інстытуце. Любіў сваю працу. Але што гэта за праца? У дождж i мароз — у полі з партыяй рабочых, за якіх нёс адказнасць, але, слабавольны, паддаваўся ix слабасцям, галоўная з якіх — выпіўкі. Цяжка сурова асуджаць такую катэгорыю рабацяг. Напрацуюцца, намерзнуцца — хочацца выпіць. А што пілі ў раёне — у Лунінцы ці Ельску? Што танней — самагон. A закусвалі чым? Мёрзлымі кансервамі. Сын наш сапсаваў страўнік. Колькі разоў мы вымушалі яго лажыцца ў бальніцу. Лажыўся, лячыўся. Але выходзіў з бальніцы, ехаў у экспедыцыі, i ўсё пачыналася спачатку. Не сказаць, што ён стаў алкаголікам, але выпіваў часам празмерна, не та*с, як бацька: я заўсёды ведаў меру. Што i з кім ён выпіў у той злашчасны дзень — загадка.

Мы з Машай былі на дачы, калі нам пазваніла Таццяна. Усю праўду не сказала: няшчасце з Сашам. Маша яшчэ спадзявалася, што ён жывы, у бальніцы. Прыехалі, калі санітары выносілі на коўдры бездыханнее цела самага дарагога чалавека, нашага адзінага сына, якога мы любілі, можа, глыбей за іншых дзяцей. Але любоўю сваёй, напэўна, i шкодзілі яму: легка верылі яго мане, што нешта зламалася ў машыне, нешта трэба купіць з адзення, з абутку, i давалі грошы. Калі грошай многа — не на дабро гэта.

Глыбіню нашага гора цяжка перадаць. Маці была ў шокавым стане: не помніла, як хавалі, дзе могілкі, дзе магіла. Пакутны боль гэты за сына яна насіла ў сэрцы сваім амаль сем год, да апошняга дыхання. Цяжка хворая, яна перш-наперш пыталася, ці наведаў хто з нас магілу Сашы. Яна наведвала амаль кожную нядзелю ўлетку, пэўна ж, кожную, толькі зімой, у мароз, у непагадзь я амаль жа са скандалам не пускаў яе на могілкі. Ездзіла аўтобусам, з перасадкамі. У пачатку 90-х гадоў я яшчэ вадзіў машыну i вазіў яе, але толькі ўлетку, на зіму ставіў машыну на прыкол. Пасля смерці сына спыніліся нашы паездкі ў санаторыі: Маша катэгарычна адмаўлялася куды-небудзь ехаць ці ісці ў тэатр, у госці; лічыла, што гэта будзе абразай памяці Сашы. А без яе i я не мог паехаць — баяўся адзіноцтва, паехаць i тварыць — які адпачынак!

Мы так зрадніліся, што нам было цяжка пражыць адно без аднаго дзень-два. Калі я быў дэпутатам Вярхоўнага Савета СССР з 1980-га па 1989-ты, я нават на сесіі прасіў яе паехаць са мной. Без яе не ведаў, куды дзець час вячэрні, пасля пасяджэнняў. У гасцініцы «Масква» адчуваў сябе што ў пустыні (не ў лесе — у лесе, сын лесніка, я ніколі не перажываў адзіноцтва). Напрошвацца ў госці да кагосьці з калег не дазваляла сумленне, ведаючы, што масквічы не любяць гасцей. Нязменна наведваў свайго франтавога сябра i земляка Віктара Вольскага, дырэктара Інстытута Лацінскай Амерыкі, эрудыта, выдатнага расказчыка, гумарыста. Але нават да такога блізкага чалавека кожны вечар хадзіць не будзеш. I я прасіў Машу паехаць са мной, яна ахвотна згаджалася. Я думаў, каб добра было мне. Эгаіст! I мала думаў, а як жа ёй было сядзець цэлы дзень у нумары адной, чакаючы мяне з пасяджэнняў? Хадзіла па гарадскіх магазінах. Але гэтага занятку яна не любіла нават у Мінску, модніцай ніколі не была, тым больш у шэсцьдзесят гадоў. Дзеля дзяцей, унукаў магла стаяць у чэргах гадзінамі. I дзеля мяне ахвяравала любым сваім камфортам, фізічным i духоўным. Лягчэй мне з ёй выконваць свае дэпутацкія абавязкі — гатова была ехаць хоць на край свету. У Маскве, праўда, у Машы была адна пацеха — пагаварыць пры сустрэчы i па тэлефоне з жонкай Вольскага Уладзіславай. Такой роднасці душ чужых людзей я мала сустракаў. Да добрых людзей Маша моцна прывязвалася. Горка плакала, калі Віктар паведаміў, што памерла Улада; яе, дыябетычку, загубіла ранение нагі, яна не дала ампутаваць нагу.