Іван Шамякін - Пошукі прытулку

Тут саставы сцішылі ход, бо паваротка — абход Коўдзінскай «губы».

Разлічыў: яшчэ паўхвіліны i можна адпусціць парэнчу, сігануць у снег. Mir — i я скочыў бы на мост цераз невялікую, але глыбокую — паміж скал — рэчку. Верная смерць. Дагэтуль не магу сцяміць, што мяне стрымала. Анёл-ахоўнік? Матчына ці Машына мальва? Калі колы вагона прагулі па мосце, я, акамянелы, застылай рукой трымаўся за парэнчы. Як расшчапіць пальцы? Скочыць я не мог больш. Пэўна, даехаў бы да Беламорска. Але на мае шчасце састаў спыніўся на станцыі Коўда.

Лёс? Але, лес, хоць ніхто не ведае, што гэта такое — лес. Не помню, дагэтуль ці пазней здарыўся на гэтай Коўдзе выпадак, які ашаламіў увесь дывізіён. На мост цераз бурную раку немцы i фіны скінулі паўтысячы бомб, i ніводная не трапіла ў мост. Але адна пацэліла ў чалавека — у санінструктара нашай батарэі Аляксея (не магу ўспомніць прозвішча), які займаўся мірнай справай — лавіў рыбу. Чалавека разнесла ў шмаццё, не было чаго хаваць. Лёс? Жорсткі.

Прызнаюся, магчымасць такой недарэчнай смерці спалохала мяне, як не палохала ніводная бомба, што разрывалася недалёка ад пазіцыі батарэі. У гармату, суседнюю з той, якой я камандаваў, прамое пападанне было толькі ўлетку 1942 года, калі масавым налётам (армада ў 70 бамбардзіроўшчыкаў!) фашысты спалілі Мурманск, тады ў нас забіла чатырох чалавек. Але той выпадак не зрабіў такой псіхічнай траўмы, як скачок з цягніка, які, на шчасце, не адбыўся. Пра страх, які перажыў, я расказаў настаўніку i сябру майму Калбеку Канстанціну Дзмітрыевічу. Ён любіў мяне як сына i амаль ультыматыўна патрабаваў ад нампаліта Нужненкі не камандзіраваць мяне больш у Коўду, не дамовіўшыся з камандзірам батарэі ці ўзвода, які суправаджае састаў, каб машыніст зрабіў хвілінную супынку.

I другі выпадак, які яшчэ больш спалохаў мяне, бо здарыўся ўжо пасля вайны ў Ландсбергу, былым нямецкім горадзе, які перайшоў Польшчы. Быў спякотны чэрвеньскі ці ліпеньскі дзень. I мы, расслабленыя мірам, дэмабілізаваўшы палову асабовага складу — дзяўчат, не маючы баяздольнасці, загаралі ў прамым i переносным сэнсе. Перабраліся на другі бераг імкліваплыннай Варты, на абсталяваны немцамі пляж (вайскоўцаў пускалі па адноўленым яшчэ ў вайну чыгуначным мосце), мы адпачывалі, як курортнікі, — купаліся i загаралі. I раптам крык на рацэ. Тоне дзяўчына. Мяне скаланула: a калі наша, ca шпіталя ці з часці? Загінуць пасля вайны! Плавец я быў не высокай вывучкі, Сож каля Гомеля ні разу не адважыўся пераплыць. А тут апантана кінуўся ратаваць. A ўмення ж ніякага. Дзяўчына схапіла маю руку i так сціснула, што паралізавала, сінякі засталіся. Мы ныралі, сёрбалі ваду. Нас несла на ўзарваны мост. Ударыліся б аб вострыя жалезныя пруты — i амба! Ды раптам адкуль ні вазьміся ваенны кацер. Маракі падляцелі, двое кінуліся ў раку i ўмела ўзвалаклі нас на кацер. Дзяўчына аказалася полькай — з тых, што першымі асвойвалі новыя землі. Маракі ведал! яе.

Эпізод гэты я апісаў у «Мосце», рэтраспектыўна, — як Пятроў успамін. Пра яго напісаў Машы, яўна пахваліўшыся: во які я герой! Пра Коўду не пісаў, каб не спалохаць: i паездкі мае небяспечныя.

Сталы ўжо, я ледзьве «не аддаў канцы» ад цяжкіх аперацый. Але жыву. Жыву. А Машы няма. Я пісаў, як у вайну смерць пралятала над ёй. Але... лес? Выходзіць, не можа ён, лес, увесь час быць шчаслівым. Траціць сваю станоўчую энергію?

I зноў жа Талстой; разгарнуў учора том i прачытаў: «...всё-таки основа и разума и всей духовной жизни есть способность воспоминания».

Нельга не пагадзіцца. Але памяць нярэдка падводзіць. Думаю пра Машу, пішу, а не ўспомніў, што сёння роўна два месяцы, як яе не стала, Вольга напомніла, i мне зрабілася нядобра. Вінюся, Маша. Няхай нішто не патрывожыць тваю душу.

Мы недакладна ведал i дзень яе нараджэння. Паўстагоддзя адзначалі 17 сакавіка. A ў мінулым годзе выпад кова выявілі, што ў пашпарце запісана 7 сакавіка. Хто памыліўся: сама Маша ці пашпартыст? Вольга кажа, што бацька ix, Філат, называў апошнюю дату. Але бацька пры ўсёй сваёй начытанасці ніколі не віншаваў дачок, бо наўрад ці помніў даты нараджэння ўсіх шасцярых дзяцей. Але затое Маша помніла дні нараджэння не толькі сваіх дзяцей, унукаў, але пляменніц, пляменнікаў, ix дзяцей — яе дваюрадных унукаў. Кожнаму са сваіх рабілі свята, мне — цэлы юбілей. Свае імяніны любіла, але без чужых гасцей, акрамя хіба Андрэя Макаёнка. Ён не забываў павіншаваць, i гэта яе кранала, хоць знакі павышанай увагі да асобы сваёй не любіла. Клопат пра іншых быў сэнсам яе жыцця. Калі Андрэй, развёўшыся з Ленай, адзін жыў на дачы i не з'явіўся на мой дзень нараджэння — 30 студзеня, Маша ўстрывожылася: