Іван Шамякін - Пошукі прытулку

Бязлітасны быў да сябе Талстой i запісваў у дзённік: «Удивительное дело: я знаю про себя, как я плох и глуп, а между тем меня считают гениальным человеком. Каковы же остальные люди?»

А ён любіў гэтых людзей. I я люблю. Веру, што такіх, як Маша, як Вольга, нямала.

Цяпер аплёўваюць савецкі час. A між тым у хвалёных дэмакратаў нічога не расце, a ўсё рушыцца. А як хутка аднаўлялі жыццё саветы нават у ваенны час.

Адразу ж пасля вызвалення работнікі толькі што адноўленага райвыканкама, у большасці інваліды, хадзілі, ездзілі па вёсках, бралі на ўлік настаўнікаў, медыкаў, аграномаў. Асабліва дэфіцыт быў урачоў, фельчараў, бо ix прызвалі ў армію яшчэ ў пачатку, усіх — мужчын i жанчын. Машы прапанавалі месца ў Маркавіцкай бальніцы, гэта кіламетраў за дваццаць ад Церухі, праз лес, які я ў маленстве вытаптваў, пасучы каровы, збіраючы грыбы, ягады, носячы паперкі: пошта з лясніцтва ішла эстафетай — ад лесніка да лесніка.

Акрамя фельчарскіх абавязкаў — інваліды на перавязкі ішлі толькі да яе, яна загадвала аптэкай. Простая праца? Не, не простая. У яе абавязкі ўваходзіла ездзіць па лекі, нешта выдзялялі i цывільнаму насельніцтву. Нельга было інвалідаў пакінуць без ёду i бінтоў! A ездзіць трэба было ў Гомель у аптэкаўпраўленне — за сорак кіламетраў. Ездзілі на бальнічным кані. Спачатку з конюхам-інвалідам, але здароўе не заўсёды дазваляла яму, таму нярэдка ездзіла сама. Начавала там жа, у аптэчнай канторы, бо меўся закрыты двор — паставіць каня. Украсці каня ў Гомелі маглі як піць даць. На мяса. Вайна зрабіла ўсіх татарамі, нават мая маці пачала есці каніну. Але ў Гомелі ўжо быў парадак.

— A дарогі ты не баялася? Праз такі лес? Да чорта ж дэзерціраў было, паліцэйскія былыя хаваліся.

— Былі. Аднойчы ў бальніцу заглянулі ўначы па перавязачны матэрыял. Але ты знаеш, я ix чамусьці не баялася. Я не думала пра ix. Адзіны клопат: як там Лiначка адна? Ці накормяць яе гаспадары?

У Гомель яна ездзіла, у Церуху амаль кожную нядзелю хадзіла, каб у добрых цётак сваіх сабраць які дзесятак яек для малой.

У 1944 годзе эпідэмія сыпняку. У бальніцы, разлічанай на дваццаць ложкаў, ляжала на падлозе да сотні чалавек. Паміралі. Дзяўчына, з якой я канчаў тэхнікум, Насця (не магу ўспомніць прозвішча) памерла. Натуральна, што ў такіх умовах Маша не магла не заразіцца тыфам i дачку заразіла. Хварэлі вельмі цяжка, з высокай тэмпературай, з трызненнем, непрытомнасцю. Кватаравалі ў набожных старых. Але «святыя» гэтыя не ўступілі фельчарыцы чыстую палавіну хаты, тулілася з дзіцем у трохсценку, за шырмай каля печы. «Адна выгода, што зімой цёпла было». Калі захварэлі Маша, Ліна, дачка набожнай пары, праведнікі гэтыя, баючыся заразіцца, ні разу не наблізіліся да хворых, не падалі вады. Вельмі гэта пасля абурала Машу: калі расказвала, яе ажно ліхаманіла. Андрэй Макаёнак колькі разоў спыняў яе: М I

— Не трэба, Маша! Не трэба ніякіх успамінаў! Бог ім суддзя.

— Не хачу ім боскай кары, але забыцца не магу. Такой неміласэрнасці нідзе не бачыла.

Ратавалі ix, хворых, тыя ж інваліды: прыносілі прадукты, хто што меў, гаіла ix чалавечая дабрыня, побач з душэўнай жорсткасцю гаспадароў яна, дабрыня ix, была асабліва дарагой.

— А тыя двое «святых» i пасля таго, як я i Ліна ачунялі, не саромеліся прасіць у мяне рыбін тлушч, на якім смажылі бульбу.

(Больш за ўсё мяне здзіўляў гэты тлушч: калі ішла такая вайна, сельскай бальніцы адпускалі па бутлі рыбінага тлушчу. Загадка! Як для мяне з'яўляецца загадкай, што ў 1941-1942 гадах у Мурманску ў зенітчыкаў не было гадзіны, каб не хапала снарадаў. Аднак я паўтараюся.)

Кротавы ўсе былі спагадныя: з Церахоўкі хадзіла старэйшая сястра Вольга, якую ж адразу пасля вызвалення заклікалі на пошту, з другога боку, з Церухі, за такія ж 20 кіламетраў хадзіла пятнаццацігадовая Клава, несла перадачы ад цётак, цётка Вася Ермакова, суседка Маня Кротава i ў акупацыю самі недаядалі, а неслі яйка, крыначку малака, лустачку сала Ліне. Вялікая сіла — чалавечая дабрыня! Адкрыўся фельчарска-акушэрскі пункт у суседняй Пракопаўцы, i Маша папрасілася ў загадчыцы аддзела аховы здароўя туды. Прычына была дзіўная: ёй пачаў аддаваць знакі мужчынскай увагі галоўурач Лебедзь. Маша спалохалася: што пра яе можа падумаць жонка ўрача, таксама ўрачыха, ды i іншыя людзі? Не дай Бог, нядобра. Сумленне, жаночы гонар, вернасць мужу для яе былі вышэй за ўсё. Такой яна заставалася ўсё жыццё!

Пераехала яна ў Пракопаўку — тую, праз якую я хадзіў з Воленкі ў сёмы клас. Пракопаўка толькі часткова гарэла. У парку захаваліся некаторыя будынкі — былы панскі дом, двухпавярховы дом для абслугі, даваенны драўляны дом канторы саўгаса, у якім размясціліся сельсавет, медпункт, пошта. Машу з дзіцем падсялілі ў пакойчык цаглянага дома да сям'і пагарэльцаў — сям'і франтавіка, будучага старшыні калгаса Панаса Баранава, з якім я пасля сябраваў не адзін дзесятак гадоў.