Іван Шамякін - Пошукі прытулку

—Захварэў.

— Можа, забыўся?

— Не мог ён забыцца!

I на другі дзень я паехаў да яго, даехаў на машыне да «Беларусі», а там два кіламетры таптаў сцежку ў снезе, які валіў усю ноч. Андрэй з высокай тэмпературай ляжаў у непрапаленай дачы.

Аднак залішне пакручастая сцежка маіх успамінаў. З такімі адхіленнямі не выберашся з ix за многія месяцы. A колькі мне Бог адвёў жыцця? Нехта з французаў, здаецца, сказаў: «Трэба мець час, каб напісаць коратка». Я ніколі не ўмеў пісаць коратка, як Янка Брыль. Я меў мала часу? Можа, i мала. Але мне зайздросцілі, што я напісаў шмат. Цяпер не зайздросцяць, бо няма перавыданняў, i творчасць наша ў мінулым; рушылася дзяржава — рушыліся таленты, час параўнаў усіх нас, працавітых i гультаяватых, таленавітых i не вельмі. Літаратура — дама капрызная i здрадлівая. Мне плакаць хочацца за лёс драматурги Макаёнка, прозы Мележа, паэзіі Панчанкі. Тыя, хто нібыта ваюе за нацыянальнае адраджэнне, калі ўгледзецца, спіхваюць з п'едэстала нават Купалу i Коласа, каб заняць ix месцы. Божа, наколькі вышэй была мая Маша. Яна ні на хвіліну не займала чужога месца, толькі сваё, адведзенае ёй Богам i жыццём!

Лета 1944. Пачалося вялікае наступление амаль усіх франтоў. Карэльскі рушыў на дзень ці два раней Беларускіх — глабальнай аперацыі «Багратыён». У канцы чэрвеня вызвалілі Петразаводск. I літаральна на другі дзень 33-ці асобны зенітна-артылерыйскі чырвонасцяжны дывізіён быў зняты з пазіцый у Кандалакшы, Афрыкандзе, Коўдзе i пагружаны ў саставы. Не рабілі тайны, куды перакідваюць.

Я выказваў сваё здзіўленне наяўнасцю снарадаў у Мурманску — ні гадзіны без снарадаўі Я гэтак жа здзіўляюся дагэтуль: адкуль браліся вагоны? Два дні — i два саставы!

Гэтую i ўсе наступныя перадыслакацыі — ад Петразаводска да Ландсберга на Варце — я падрабязна напісаў у рамане «Зеніт». Хіба магу адзначыць наша спакойнае, бадай мірнае (Фінляндыя выйшла з вайны) жыццё ў сталіцы Карэла-Фінскай рэспублікі. Кармілі па тылавой норме. Але для мяне была радасць: мора выдатнай паперы; у Кандалакшы апавяданне «У снежнай пустыні» я напісаў на руска-фінскім слоўніку; паперу на лісты (а дзяўчаты любілі пісаць) выдавалі з большай ашчаднасцю, чым сто грамаў франтавых, якія старшыны палавінілі: выгадвалі сабе i начальству.

Я «купаўся» ў паперы. Але не помню, каб напісаў штось вартае ўвагі, як «У снежнай пустыні». Я пісаў лісты Машы. Я закідваў яе пісьмамі з доўгімі развагамі аб нашым каханні, аб нашай будучыні — пасля вайны. Шкадую, што тое не захавалася, яно было б цікавым дакументам часу.

Маша адказвала не так часта i коратка. Без любоўных излияний — не любіла сантыментаў. Да таго ж у яе не было часу. Тут формула працавала сваім прамым сэнсам: якраз адсутнасць часу вымушала пісаць лаканічна, без тых адступленняў, разваг, вадзяністай філасофіі, якія дазваляў сабе я, камсамольскі прапагандыст, * пачынаючы пісьменнік. Але не толькі гэтымі якасцямі было абумоўлена маё частае пісанне. Я жыў каханнем да жонкі, любоўю да дачкі. Я лічыў сябе шчаслівым чалавекам — яны ёсць у мяне. Бадай, ніхто з маіх равеснікаў, прызыўнікоў апошняга мірнага года i ваеных гадоў, не меў такога шчасця. Акрамя ўсяго, я адчуваў віну перад Машай i як бацька замальваў яе (але пра гэта пасля). Праз год яна скажа мне: «Я па пісьмах тваіх здагадвалася, што небязгрэшны».

Не трэба залішне многа прызнанняў! Ba ўсім павінна быць разумная мера, у каханні таксама — ці, можа, нават — тым больш у каханні.

У «Зеніце» герой — я — сустрэў перамогу ў шпіталі. У сапраўднасці ў шпіталь я не трапіў, хоць быў аглушаны на Одэры, куды паехаў з пражэктарысткамі. Але помню, што пасля радаснага салюта на світанку, першым мірным, я апынууся ў абгароджаным нямецкім гародзе, дзе яшчэ нічога не пасеялі, але вырасла трава, i паводзіў сябе ў адзіноце, як дзіця: куляўся, качаўся, смяяўся, плакаў.

Ніхто з маіх калег, якія прайшлі фронт, не напісаў гэтага адчування ў тую пераможную ноч. Не, здаецца, ёсць у Юрыя Бондарава. Праслязіўся нават Калбека, саркастычны парторг, які высміхоўваў маю сентыментальнасць. Плакалі дзяўчаты — тыя, у каго загінулі бацькі, браты, жаніхі.

З усходам сонца я сеў пісаць Машы: новы дзень, новая эпоха, новае жыццё — новыя думкі. Зноў шкадую, што тое не захавалася. Цікава, якія яны былі, думкі, развагі першага мірнага дня? Залішне ўзнёслыя? Наіўныя? Хапала ў ix усяго. Але аднавіць такое пісьмо немагчыма. Аднавіць радасць таго дня. Шмат пасля было ў жыцці радасці, але ніводная не набліжалася да тае адзінай, калі з'явілася перакананне, што ты прайшоў страшэнную бязлітасную вайну i застаўся жывы, не скалечаны. Помню адно, што напісаў ці, можа, i не напісаў, але што гучэла ў кожным радку: «Я вярнуся да цябе, Маша! Я вярнуся!» Пяць гадоў назад я сказаў гэтыя словы на рэчыцкай дарозе. Пісаў ix у пісьмах даваенных, у пісьмах пасля вызвалення. Але ці так яны гучалі, як у дзень Перамогі?!