Іван Шамякін - Пошукі прытулку

Сустрэлі чараду кароў, якіх гналі з Германіі змораныя доўгай дарогай бранскія жанчыны. Я пачаў па-салдацку гулліва размаўляць з імі. Адна мацюкнула мяне:

— Знайшоў дзеўку, дык вядзі куды вядзеш, бугай адкормлены.

Адышлі — i Маша страшэнна абурылася. Не мацюжніцай. Мною. Маёй развязнасцю. I выдала мне так, як пасля не выдавала ні разу ў прыступах рэўнасці.

— Цынік ты! Распуснік! A такія пісьмы пісаў... Брахун!

Ад блізкасці, пакуль гасцілі ў бацькоў, спачатку ў маіх, пасля ў Церусе, яна не ўхілялася, але рабіла гэта як бы пад прымусам, папрасіла мяне асцерагацца, каб ёй не зацяжарыць.

Бацька мой ca сваёй сялянскай непасрэднасцю пакрыўдзіў яе. Пры сустрэчы агледзеў нас i бухнуў:

— Сын наш вон які спраўны, а ты якая...

Маша крыўды не выдала, адказала жартам:

— Сына немцы кормяць. А мяне... дзевяць кіло амерыканскай фасолі ў месяц.

Маці маёй Маша спадабалася, палюбіла яе. На сястру маю Галю мела крыўду, якую не забывала i пазней. Год назад Галя прыйшла ў Маркавічы, Маша сустрэла залоўку як родную, а тая выпытвала ў суседак, як нявестка паводзіць сябе тут: ці не гуляе? Гэта Машу абразіла, абразу гэтую доўга не магла дараваць.

У паходах i пераездах праляцела паўмесяца. У канцы майго водпуску быў апублікаваны ўказ аб дэмабілізацыі з арміі радавых, сержантаў старэйшых узростаў i спецыялістаў народнай гаспадаркі — інжынераў, тэхнікаў, настаўнікаў, медыкаў. У ваенкамаце, дзе трэба было адзначыцца па прыездзе i ад'ездзе, мне сказалі, што я маю права звольніцца тут, дома. Але мяне пацягнула ў дывізіён, у якім праслужыў пяць гадоў, да баявых сяброў — развітацца з імі.

Пасля шкадаваў, што паехаў, бо нейкія два месяцы цягнуліся даўжэй за пяцігодку — так рваўся дадому, да Машы. Каханне мае за дні сустрэчы ніколькі не аслабела, нягледзячы на яе абурэнне i цяпер зразумелую мне адчужанасць. Моцна трывожыла, што ад жонкі ні слыху ні дыху. Апраўданне давалі нараканні на палявую пошту: у мірны час яна пачала працаваць горш, чым у ваенны.

Нарэшце звальненне. У канцы кастрычніка. Дзе я пісаў пра доўгую, у шэсць сутак, дарогу дадому — у мірнае жыццё? У «Мосце», безумоўна, пра перыпетыі з вагонамі, з маімі кнігамі. Я вёз мяшок кніг. Во мае трафеі! У нейкім маёнтку мы выявілі рускія кнігі са штампам Смаленскай бібліятэкі. Я перавозіў ix, аформіў у дывізіённую бібліятэку і... адабраў для сябе — для вучобы. З паведамленнем з «Полымя» аб прыняцці «Пометы» я цвёрда вырашыў: іду ў школу ў той вёсцы, дзе Маша, i тут жа паступаю на завочнае аддзяленне педінстытута. Што i зрабіў, калі вярнуўся.

Як дабрацца з Церухоўкі да Пракопаўкі з мяшком кніг? Пазваніў са станцыі Вользе, яна рабіла ў райцэнтры на пошце.

— Я пазваню ў сельсавет. Маша папросіць у калгасе каня.

Чакаў гадзіны тры з нецярпеннем. Вечарэла. I я ўскінуў мяшок на плячо, чамадан у руку — і.дай Бог ногі i сілу ў нагах. Але груз не па сіле. Каб не голыя кусты, схаваў бы кнігі ў гушчары. Але як схаваеш увосень! Шкада было: дождж можа памачыць, найдаражэйшы ж скарб — кнігі. Калі ўжо бадай знямогся, пашанцавала: дагнаў дзядзька на падводзе i пад вёз франтавіка.

Машы дома не было. Малая пазнала бацьку, ахвотна пайшла на рукі, i гэта было вышэйшай узнагародай за праліты пот. ч .

— А Маруся пайшла цябе сустракаць, — паведаміла старая Баранава.

— Без каня?

— Дзе ты возьмеш таго каня! Колькі ix у калгасе? Пяць ці сем.

Маша вярнулася параўнаўча хутка, здзівілася:

— Як жа гэта мы размінуліся?

Але я зразумеў, што бачыла яна мяне. Але чаму не сустрэла? Таму што я быў на возе? Пасаромелася фурмана? Яе пацыент, інвалід.

На другі вечар наладзіла вечарыну з нагоды зварота мужа, усе бацькі, жонкі адзначалі гэтую, можа, самую радасную ў жыцці падзею: вярнуўся жывы! На закусь нават сала было. Дзе ўзяла? Пазычыла? Захавала для такой нагоды з таго, што ёй зрэдку прыносілі ў знак удзячнасці за лячэнне? У застоллі сядзела вясковая ўлада: старшыня сельсавета, старшыня калгаса — партызан i франтавік, абодва інваліды.

Жанчыны пілі самагонку за шчасце Марусі. Хіба ж не шчасце — муж вярнуўся? Сама гаспадыня асаблівай радасці не выяўляла. На гэта звярнулі ўвагу. I Маша як стрэсла з сябе скруху — павесялела.

Не ў тую ноч — пазней, прыжыўшыся, я з папрокам спытаў яе:

— Ты ніводнага пісьма не напісала?

— Я пісала.

— Не атрымаў...

— Я напісала тры, — i характэрна пазмрачнела, пачуцці вельмі выразна адбіваліся на яе твары. — Але не адаслала. Я пісала, каб ты не вяртаўся да нас.

— Чаму? — ашаломлена спытаў я.