Іван Шамякін - Пошукі прытулку

Прывезлі за бочкі нейкі пуд ячменю, панесла Маша на млын, засыпала, i ў гэты момант верхні жорнавы камень раскалоўся, цяжкія кавалкі праляцелі міма жанчыны з двух бакоў. Збялелы млынар кінуўся да яе:

— Цэлая? Ну, дачка, доўга жыць будзеш.

На жаль, нядоўга. 77, здаецца мне, так мала! У такім узросце Талстой запісваў: «В старости отмирают способности, внешние чувства, которыми общаешься с миром: зрение, слух, вкус, но зато нарождаются новые не внешние, а внутренние чувства для общения с духовным миром, — и вознаграждение с огромным излишком. Я испытываю это. И радуюсь, благодарю и радуюсь».

У Машы гэтае пачуццё общения з духоўным светам нарадзілася пасля смерці Сашы, i гэта зрабіла яе яшчэ больш добрай да ўсіх блізкіх, да ўсіх людзей. Чаго яна страшэнна баялася — што пасля нашай смерці дзеці будуць судзіцца за маёмасць, нажытую бацькавай працай. Шмат разоў прасіла напісаць завяшчанне. Пісаў разы тры, у дзённіку пісаў, але да натарыяльнага афармлення не давёў — з-за інерцыі ці з пачуцця няёмкасці перад людзьмі. Можа, спадзяваўся на дзяцей. I, відаць, дарэмна. Маша мела больш жыццёвай практычнасці.

Дывізіён стаяў у Кандалакшы, калі пачалося ўвосень 194З года вызваленне таго кутка Гомельшчыны, дзе жылі мае бацькі, дзе была Церуха; я не сумняваўся, што калі яна не паспела эвакуіравацца (з грудным дзіцем!), то, безумоўна, перажыве навалу толькі ў бацькоўскай хаце. З хваляваннем i страхам прыліпаў я да рэпрадуктара, шчасце мае было ў тым, што пасада камсорга дывізіёна не толькі дазваляла мне слухаць у штабе радыё, але i абавязвала: першы прапагандыст, я павінен быў несці навіны афіцэрам i салдатам.

Ура! Вызвалена Злынка! Значыць, i Камень — мае бацькі. Тут жа пішу ліст, не адзін, пасылаю запар штукі тры. Во я, ваш сын, жывы-здаровы! Ці былі весткі ад Машы, да вайны яна пісала ім, пра што паведаміла мне. Ці ёсць вестка ад Паўла, брата майго?

Вызвалілі Церахоўку. Але райцэнтр за 40 кіламетраў. Нарэшце блізка — Дабранку. I толькі дні праз тры ў зводцы Саўінфармбюро назвалі родную майму сэрцу Церуху. Пісьмы былі ўжо напісаны, i я адсылаў ix ледзьве не штодня, пакуль не атрымаў адказ. Маша, родная, любая мая, i маленькая Ліначка! Я жывы! Я жывы. Як вы? Як вы? Гэта былі не безгалосыя словы. Гэта быў крык i радасці, i страху: a калі прыйдзе трагічны адказ? Толькі франтавікі з раёнаў, якія былі пад акупацыяй, могуць зразумець мае пачуцці — незвычайнае чаканне невядомасці: радасці ці цяжкога гора. Між іншым, раней, чым ад бацькоў, я атрымаў вестку ад Машы. Ад радасці я заплакаў. Парторг Канстанцін Калбека (я хораша апісаў яго ў «Зеніце»), з якім я жыў у адной зямлянцы, чалавек іранічны i скупы на выяўленне пачуццяў, таксама расчуліўся да слёз. Я прачытаў яму ліст ад Машы, пра якую да таго расказваў неаднойчы, i ён, бацька траіх дзяцей, якія жылі ў Маскве, іранічна хмыкаў на маё захапленне:

— Мала яна табе піша.

Ударыў што абухом. Сапраўды, чаму так мала, так скупа? Пасля больш чым двух гадоў болю, трывогі, страху! Перад вайной, калі яна хадзіла ў Артуках цяжарная, яе пісьмы ўсе больш набліжаліся да маіх па сваей рамантычнай узнёсласці, радасці, смутку i болі, што так доўга яшчэ чакаць канца маёй службы. Я суцяшаў абяцаннем, што, калі міне год, абавязкова прыеду на пабыўку. А тут — як ваеннае данясенне: дзякуй Богу, перажылі i ў яе сям'і ўсе жывыя. Нават нейкая дзіўная рэўнасць з'явілася: выходзіць, не сербанулі гора, ЯК многія іншыя?

Паток маіх пісем як бы разварушыў Машу, яна душой адчула, як я прагну падрабязнасцей, i пачала пісаць даўжэй, расказваць пра жыццё ў акупацыі. Між іншым, i пра тое, што пасля таго, як сасніла мяне, пайшла ў Артукі. «Куды толькі ні хадзіла — не баялася, а тут баялася, калі ішла праз балота, усіх: людзей, ваўкоў i дзікіх сабак». : > gft

Кранула моцна такая даверлівасць: аднаўляліся тыя адносіны, якія мы выказвалі адзін аднаму ў даваеннай перапісцы. r И

Прыйшло нярадаснае пісьмо ад бацькоў: «А Павел не піша. Ці жывы ён? Можа, ты напісаў бы высокаму начальству». ^U'j*

Наіўныя мае бацькі! Пасля вайны я разы чатыры пісаў у Падольскі архіў. Кожны раз называлі розныя франты i розныя часці, дзе служыў Шамякін Павел Пятровіч. Я выступіў у «Известиях» з прэтэнзіямі да архіву. Напісалі некалькі франтавікоў, з імі служыў Павел. Але зноў-такі розныя франты, розныя адрасы i даты гібелі.

I ўсё роўна адчуваю віну перад памяццю брата: не давёў пошукі да канца, залішне паглыбіўся ў сваю літаратурную працу, а можа, нейкі час i купаўся ў праменнях славы. Ганьба мне! Цяпер ніякія выданні, ніякія прэміі мяне не цешаць, хіба трохі радуюць, што даюць нейкі лішні мільён (жах! усе паняцці пераблыталіся, свет перавярнуўся дагары нагамі).