Іван Шамякін - Пошукі прытулку

— Слухай, што гэта ў цябе за прозвішча — Крапіўка? Курам на смех, — стары яе канёк. — Вазьмі мае. Прафесар Закрэўскі! Гучыць? Яшчэ як. А то — Крапіўка! Добра, што я не запісалася на тваё прозвішча. Смяяліся б усе сваякі — Ядвіга Крапіўка. Няхай ужо быў бы Крапіва. Думалі б, што ты сын таго Крапівы. Яго кнігі ўвесь свет ведае. А твае формулы? Дзесятак-два такіх жа апантаных шызікаў, як ты. Матэматыка, канешне, навука — прызнаю. Але ў ёй усё адкрыта яшчэ ў Старажытным Егіпце. Што вы адкрываеце? Што? Прасвяці мяне! Што ў гэтым «рамане» з формул, ад якога ты не можаш адарвацца?

— Я табе раскажу. Толькі дай мне, калі ласка, дачытаць.

— Выганяеш, дарагі мой Аксёнчык?

— Прашу.

— I імя табе падабралі пад прозвішча. Аксён! Калі ўпершыню пачула, то смяялася. Не думала, што Аксён стане маім Ксенем. Ксеня — бабскае штось... Не дзіва. Бацькі праектавалі не цябе, a дзяўчынку, але з-за нейкай генетычнай памылкі атрымалася... Што? Сумесь пеўня з дыназаўрам. Вунь якая дубіна вырасла!

— Якую лухту ты нясеш, мая ненаглядная. Каб хто паслухаў, то пэўна заключыў бы: у бабы крыша паехала.

— Я — баба?

— А хто ты? Трашчыш як сарока.

— Я табе бабу прыпомню! У ложак да мяне не лезь! Скіну! Будзеш спаць каля тэлевізара. Можа, паразумнееш.

Было ўжо, што, раз'юшаная, яна спіхвала яго з ложка. Вясёлае жыццё! Канапка ў зале — так яны гучна называл! пакой у дванаццаць квадратных метраў — была кароткай для яго росту i спаць на ёй нязручна. Аднак на гэты раз Аксён амаль узрадаваўся, што не трэба ісці ў спальню. Калі заседжваўся за працай, то ішоў туды з бояззю: не разбудзіць бы жонку. А яна кожны раз прачыналася. Часам цяжка ўздыхала:

— О Божа!

— Спі-спі.

— Каторая гадзіна?

— Поўнач.

— Манюка. Якая поўнач. Я ўжо выспалася.

Ведала, што ўжо тры гадзіны ночы.

Але яшчэ цяжэй было, калі яна, прачнуўшыся, абдымала яго, гарачая, пахучая, i пачынала лашчыцца, ласкаць яго. Ён саромеўся i вельмі перажываў, што ніякія ласкі яго не краналі, бо галава ўсё яшчэ забіта формуламі. У такія хвіліны ён праклінаў сваю навуку, а пасля перажываў з-за гэтага, быццам дазволіў сабе святатацтва ў адносінах да Матэматыкі. Дакараў філолагаў, якія вырашылі матэматыку пісаць з малой літары. Разумеў, што гэта заскок — так высока ставіць сваю навуку. А як жа іншыя? Фізіка, напрыклад. Фізіку ставіў побач, астатнія навукі — пад матэматыкай. Быў перакананы: нішто не з'явілася i не магло існаваць, развівацца без матэматыкі, — не толькі хімія, геалогія, архітэктура, але i гісторыя, філасофія, літаратура, мастацтва, музыка. Што такое рытм, рыфма, сюжэт, кампазіцыя? Ці задумваюцца паэты, ведаюць, што гэта матэматычныя катэгорыі? Каб ведалі, то пісалі б значна лепш.

На навуковых сімпозіумах такія ідэі не выказваў: палічаць калегі, што ён абагаўляе навуку навук, як ніхто з вялікіх; Ламаносаў i Кавалеўская гэтага не рабілі.

Расказаў сваю тэорыю Ядвізе. Яна выслухала ўважліва, без іроніі, што яго парадавала, але i спалохала, бо ўбачыў у вачах яе цень неразумення, здзіўлення, страху. Не яе прыгожай галоўцы, якую яна не забівала i сваімі юрыдычнымі пастулатамі, зразумець такое! Ён не знаходзіў у юрыспрудэнцыі матэматычнай стройнасці — суцэльнае бязладдзе. Між іншым, i сама Ядвіга невысокай думкі пра сваю навуку, хоць працуе ў навукова-аналітычным цэнтры Міністэрства юстыцыі. Гэтая работа нядрэнна карміла i корміць яе бацьку, суддзю, яго сям'ю i яе самую: цяпер аклад яе вышэйшы, чым у прафесара універсітэта. Аксён абураўся. А яна лічыла, што так i трэба: на юстыцыі i міліцыі трымаецца дзяржава.

...Ядвіга наліла трэцюю чарку i насыпала ў кубак ажно тры поўныя лыжачкі кавы.

— Можа, хопіць?

— Чаго хопіць?

— Кавы. I гэтай праклятай гары...

— Праклятай, але смачнай. Паспытай — за вушы не адцягнеш.

— Паспытаў.

— Ды ў цябе ж ніякага густу. Сухар ты. Засушыў ты маю маладосць.

— Чым я засушыў яе?

— Сваім занудствам. Такога зануды свет не бачыў.

— Дзякуй за высокую атэстацыю.

— Еш на здароўе.

Яна наліла кіпень i выліла каньяк з чаркі ў каву. Паднялася. Узяла ў адну руку кубак, у другую — бутэльку.

Аксён забраў у яе бутэльку, здзівіўся, што жонка пакорліва аддала яе.

— Не заснеш.

— Не засну. Пакуль ты не пагрэеш.

— Прабач. Але мне трэба дачытаць кнігу. Цікавыя думкі немцы выказваюць. Між іншым, муж i жонка. Гармонія!..

— Ну i чорт з табой! Cni са сваімі немцамі. Усе яны такія ж зануды, як ты. Яны не жывуць — робяць грошы.

— Грошы робяць амерыканцы.

— Гэтыя вывіхнуліся на далярах.