Іван Шамякін - Пошукі прытулку

Злавіў формулы, па якіх з немцамі можна паспрачацца. Але для гэтага трэба мець кнігу ва ўласнай бібліятэцы, праверыць высновы яе на вучнях — аспірантах, дактарантах. Аднак чортаў Гукавец! Маніць жа, што кнігу яму далі на два дні. Быў нядаўна ў Гермаmi, адтуль прывёз. Але Гукавец усю вучоную дарогу зайздросціць яму, брыдкасці не робіць, але падражніць можа.

Аксён Пракопавіч падняўся з-за стала, пахадзіў па цеснай кухні, заглянуў у акно, за якім падалі рэдкія сняжынкі — першыя вестуны блізкай зімы. Ён некалі марыў вывесці закон крышталізацыі i падзення сняжынак. I вось гэтак жа адкрыў, што да яго гэта зрабілі шведскія фізікі. Спазніўся. I тут спазніўся: такую кнігу павінен быў напісаць ён, большасць формул — яго. Не напісаў. Чаму? Цяпер яго задача — аспрэчыць немцаў. Але гэта праца не адной ночы, на гэта спатрэбяцца месяцы.

Пакудлачыў свае рыжаватыя валасы, пагладзіў галаву там, дзе ўтвараліся ўжо залысіны. Аблысенне — прыкмета старасці. А яму ўсяго трыццаць шэсць, самы малады прафесар, ён у трыццаць абараніў доктарскую. Шырока крочыў. А цяпер як бы што прымусіла запаволіць хаду. Што?

Не мог сабе прызнацца, што яго працы пэўным чынам замінала жонка Ядвіга. Кахаў яе, песціў. I раптам прыйсці да высновы, што яна перашкаджае? Не!

Аднак вось i зараз. Магла б яна хоць трохі прыглушыць тэлевізар. Грыміць за сцяной. Перадавалі б класічную музыку — яна стымулюе творчы працэс, пад яе хораша думаецца, няхай не матэматычнымі формуламi, часцей за ўсё — філасофскімі катэгорыямі аб сэнсе жыцця. Але думкі ўзнёслыя, не бытавыя, не дробязныя. А тут нейкі джаз. А такая музыка раздражняе i прыніжае мысленне да «бренности всего земного», да «суеты сует», як казаў яшчэ цар Саламон. А ён, прафесар Крапіўка, ніколі не лічыў i не лічыць, што жыццё — мітусня. Не, жыццё чалавечае — найвышэйшы дар Божы, у такім вызначэнні ён, матэрыяліст, цалкам згодзен з біблейскім вызначэннем. Чалавек — найвышэйшая субстанцыя. I нарадзіўся ён, каб пераўтварыць свет. А для гэтага патрэбныя вось такія матэматычныя формулы, без ix не зробіш новыя механізмы, камп'ютэры, не паляціш у космас да суседніх планет.

Падумаў: «Заўтра загляну ў акадэмічную бібліятэку, можа, яны атрымалі гэтую кнігу. Але калі Гукавец узяў яе адтуль — не хутка яна вернецца назад. Не, трэба заказваць. Заўтра ж закажу праз расійскую «Міжнародную кнігу». Але які доўгі шлях! Мінск — Масква, Масква — Берлін. I назад. Ды i грошы — не па маім сучасным заробку. Ядзя заетогне. Ну, грошы дробязь. Дзеля навукі... Дзеля навукі жыцця не шкадавалі...»

Увайшла Ядвіга. У шаўковым кітайскім халаце з яркімі экзатычнымі кветкамі на ім. Высокая, статная, з распушчанымі, ненатуральнага колеру валасамі. Яна ix пафарбавала ў нейкі бэзавы колер. З-за гэтага ў ix была сутычка. Але ўрэшце ён змірыўся: i такая яна падабалася яму. Усё ў ёй падабалася: i вочы, i вусны, i трохі кірпаты нос — сялянскі твар, але прыгожы i прывабны. Праўда, калі ён сказаў, што ў яе сялянскі твар, Ядзя пакрыўдзілася i ўзлавалася, i бадай не ў жарт сказала:

— Не забывай, што я шляхцянка.

— Ах ты, мая шляхцяначка! Пані Ядвіга...

— Але, пані.

Ён ва ўсім патакаў ёй, а яна наадварот — усё рабіла як бы яму на злосць, але ніякія яе «конікі» пакрыўдзіць яго не маглі.

Спытала:

— Сушыш мазгі?

— Ад матэматыкі мазгі не сохнуць. Думаю, колькасць энергетычных клетак расце, множыцца.

— Хіба мала табе тых, што ёсць?

— Я не ведаю, колькі ix у мяне ёсць, ніхто яшчэ не палічыў. Але часам здаецца, што мала. Вось як зараз, калі ўчытваюся ў гэтыя формулы, — ён паказаў на разгорнутую кніжку.

Яна адным вокам заглянула ў кнігу, цяжка ўздыхнула.

— У вачах скачуць іксы i ігракі.

Аксён засмяяўся.

— Я не ведаю тваіх формул, але мне здаецца, што ў мяне залішне клетак. Калі ix было менш, людзі жылі шчаслівей. Мая маці была шчаслівая жанчына. Маладая. Нараджала дзяцей...

— Нараджай i ты, пра што я прашу. Табе дваццаць восем гадоў...

— Давай закрыем гэтую тэму, а то пасварымся зноў. Сёння я хачу зацягнуць цябе ў ложак да таго, як засну сном праведніцы. Ці ўся твая патэнцыя пайшла ў формулы? — Ядвіга засмяялася.

Аксён не адказаў. Ён, што юнак, саромеўся такіх адкрытых размоў.

Ядвіга шумна наліла з крана ў чайнік вады, як бы ca злосці чыркнула запалкай, запаліла канфорку газавай

пліты. Села ля стала:

— Каву будзеш піць?

— Вып'ю. Падкармлю свае клеткі кавай i цукрам.

— Каньяку выпі.

— Ды ты што! Знаеш жа, што я зарокся...

— Зарокся каньяк піць... Можа, i каханнем займацца зарокся?