Іван Шамякін - У добры час

— Жарты жартамі, а я сур'ёзна думала над гэтым. У нас у класе цэлы дыспут быў... Уцягнулі ў яго настаўніц і хлопцаў, якія на дзіва кансерватыўныя ў гэтым пытанні... Самі, чэрці, вачэй не зводзяць з Ніны Бяловай, якая апранаецца прыгажэй за ўсіх, а даказваюць зусім іншае... Ведаеш, аб чым я мару? Убачыць цябе ў плацці з якога-небудзь пан-аксаміта, крэпдэшыне, файдэшыне, ці яшчэ з якога-небудзь шына... І каб пашыта было не нашай «масцярыцай на ўсе рукі» Лізай, а сапраўды добрым майстрам...

Маша забыла на ўсе свае турботы і пакутлівыя перажыванні. Ёй было лёгка, радасна і прыемна, быццам яна скінула цяжкі груз з плячэй. Павячэраўшы, яны ляглі ў ложак, і Алеся доўга чытала Лермантава, чытала з пачуццём, па-мастацку.

Лишь Терек в теснине Дарьяла

Гремя нарушал тишину;

Волна на волну набегала,

Волна погоняла волну;

Маша зачаравана слухала, заплюшчыўшы вочы, і ўяўляла невядомую, дзіўную прыроду і незвычайных людзей, створаных паэтам. Непрыкметна ўяўленне перайшло ў дзівосны сон: яна сама блукала сярод казачных гор. Алеся асцярожна патушыла лямпу.

Сонца толькі што паказалася з-за сасонніку. Вялікі пунсовы шар імкліва каціўся насустрач адзінокай ранішняй хмарцы, якая, нібы спалохаўшыся, што спазнілася, хутка падала ўніз, за далягляд, і таяла там у полымі ўсходу. Полымя гэтае, праглынуўшы хмарку паступова бляднела, гасла — рассейвалася.

Заблішчэла раса; пад праменнямі сонца маладая рунь і трава сталі алюмініева-белымі, на выгляд — зыркімі і сухімі, толькі дзе-ні-дзе па іх праляглі ярказялёныя мокрыя сцежкі — сляды чалавека ці жывёлы. Статак яшчэ быў на выгане, каровы прагна хапалі ля агароджы траву, нездаволена мычалі, увішныя цёлкі залазілі ў пасевы. Пастухі крычалі, ляскалі пугамі. Радасна віталі новы дзень птушкі: звінелі ў вышыні жаваранкі, мітусіліся каля шпакоўніц у садах і над стрэхамі шпакі і няспынна лёталі то высока ў небе, то над самай зямлёй імклівыя ластаўкі.

З комінаў падымаліся ў ранішні блакіт неба амаль празрыстыя слупкі дыму: гаспадыні палілі ў печах наспех, сухім галлём.

У Дабрадзееўцы ў гэты час на калгасным двары было поўна народа: калгаснікі, атрымаўшы ад брыгадзіраў нарад, па адным і групамі накіроўваліся ў поле. Але на вуліцы Лядцаў было яшчэ пуста, толькі жанчыны з заспанымі вачыма беглі з вёдрамі да калодзежаў.

Працаваў толькі адзін чалавек — Шаройка. Праўда, не адзін ён, а ўся яго сям'я, — садзілі бульбу за сваёй хатай у маладым садзе, у якім вішні і асобныя яблынькі ўжо стаялі ў белай пене густой квецені. Сам Амелька араў; старая Ганна надзвычай спрытна раскідала свежы, відаць, толькі што вывезены з хлява, гной; Паліна, заспаная, злосная, няроўна кідала ў разору бульбу і раз-по-разу выцірала аб квяцісты фартух запэцканыя зямлёй рукі. Шаройка, праходзячы міма, нездаволена касіўся на дачку і, нарэшце, не вытрымаў, прасіпеў:

— Ты раўней можаш кідаць? Інтэлігенцыя!

Конь хадзіў даволі борздка, але Шаройка ўвесь час шэптам, нібы крадучыся, злосна падганяў яго, тузаючы за лейцы:

— Но-о, ты! Каб цябе ваўкі разарвалі!..

Пажадаўшы калгаснаму каню такой «прыемнасці»,

Ён азіраўся ў бакі. І раптам, аглянуўшыся, ажно ўздрыгнуў і выпусціў ручкі плуга: за тры крокі ад яго, абапёршыся на паркан (паўз яго сядзібу праходзіў завулачак да рэчкі, які Шаройка заўжды праклінаў), стаяла Сынклета Лукічна.

— Добрай раніцы, сусед.

— А-а, — працягнуў ён замест адказу на прывітанне і схапіў лейцы. — Тпрру-у! Каб... Добрага здаровечка, Лукічна, добрага... А раніца — душа спявае!..

— Ды ўжо-ж... Асабліва за работай.

Шаройка замітусіўся, як злоўлены злодзей.

— Ды тут, бачыш, пару сотачак... Дай думаю, покуль на калгасную работу... Бо ўдзень, ведаеш, дыхнуць некалі... А пад рыдлёўку — колькі спіну пагнеш, а так — дзесяць мінут і — мый рукі...

Сынклета Лукічна глядзела на яго сурова, ва ўпор, і ён хаваў свае вочы — глядзеў пад ногі, чысціў пугаўём плуг.

— Што ты мне зубы загаварваеш, Амелька? Добрыя дзве гадзіны працуеш ужо і яшчэ вунь на колькі хопіць... Дзве сотачкі!..

— Гадзіны?! — Шаройка, які дагэтуль гаварыў амаль шэптам, закрычаў здзіўлена, абурана. — Гэта табе, Лукічна, не іначай злы язык нашаптаў, бо сама ты такой несправядлівасці сказаць не магла. Ды дзве гадзіны назад яшчэ цёмна было... Цёмна, брат, цёмна..

— А ты з цёмнага і працуеш, — сурова адказала жанчына.

Шаройка аглянуўся на жонку і дачку, якія стаялі воддаль, каля мяшка з бульбай, і махнуў рукой.

— Ат, з цёмнага дык з цёмнага... Людзей не пераканаеш... І я не краду. Не... На сваім працую. А на каня я атрымаў дазвол Максіма Антонавіча, — і нечакана зусім іншым голасам — ласкавым, сяброўскім спытаў: — Спіць яшчэ гаспадар?