Іван Шамякін - У добры час

«Не дзяўчына, а ведзьма», — лаяў ён Ліду і ў той-жа час адчуваў, што захапленне ёй не толькі не змяншаецца, а нават расце. Аднак, ад гэтага не было лягчэй, «на сэрцы шкрэблі кошкі». А тут яшчэ дзён праз колькі яму добра такі дасталася на партыйным сходзе за тое, што ён не наведвае палітзаняткі і не вучыцца самастойна.

Максім узлаваўся.

Ды што гэта, на самай справе? Чаго яны хочуць ад яго? Аднаму не падабаецца, што ён зрабіў, другому — што сказаў... Ды што ён хлапчук ім, вучань, якога трэба школіць на кожным кроку? Ён — афіцэр, кавалер двух ордэнаў. «А ўсё з-за яго, — ён упэўніў сябе, што арганізатарам усёй гэтай змовы супраць яго з'яўляецца не хто іншы, як Васіль. — А яшчэ друг... Чакай-жа... прыдзе час — я табе прыпомню ўсё гэта... Перадавы чалавек, комуніст, а з-за дзяўчыны гатоў з'есці таварыша... Эх вы... Кіну ўсё да д'ябла і паеду... З маімі заслугамі, з маёй галавой і рукамі — усюды сустрэнуць з абдымкамі, з дарагой душой... А вы тут... Навучыцеся спачатку людзей цаніць...»

Але крыху пазней ён задумаўся над сваімі паводзінамі. Асабліва моцна ўстрывожыўся ён, калі зразумеў, што і маці асуджае яго ўчынкі, яго стаўленне да Машы.

Другая падзея прымусіла яго яшчэ больш сур'ёзна зірнуць на самога сябе, перагледзець свае погляды, жаданні, уяўленні.

На надзвычай мнагалюдным калгасным сходзе абмяркоўвалі пытанне: каму даць выдзеленыя райвыканкомам дамы, якія павінны былі быць збудаваны за кошт дзяржавы. Пытанне гэтае было не першым, перад ім адбылася сустрэча выбаршчыкаў з сваім кандыдатам.

Пасля нядоўгай прамовы сакратара райкома, многа было сказана простых, але гарачых, ад шчырага сэрца, слоў удзячнасці роднай партыі, таварышу Сталіну. Час ужо быў позні. Аднак людзі, відаць, не маглі стрымаць сваіх пачуццяў і перад тым, як перайсці да практычнага вырашэння гэтага, другога, пытання, пачалі гаварыць зноў.

Шаройка здзіўляўся актыўнасці сваіх калгаснікаў. Не дзіва, калі выступіў Бірыла, Клаўдзя Хацкевіч, Маша Кацуба. Але-ж пачалі гаварыць тыя, хто, можа, за ўсё сваё жыццё ні разу не падняўся на сходзе, хіба толькі выкрыкваў асобныя рэплікі адкуль-небудзь з-за печкі.

Раптам папрасіў слова дзед Яўмен Лескавец, бацька двух загінуўшых на фронце сыноў. Ён падняўся, высокі, белы, як снег, абапёрся на бярозавы кій.

— Што мне сказаць вам, дзеці? — спытаў і абвёў усіх позіркам. — А сказаць хочацца. Вялікае гора мы перажылі. Ой, вялікае... Многа я бачыў за свае семдзесят год. Але такога не бачыў. Каюся я сёння перад вамі. Паглядзеў я тады на галавешкі, што засталіся ад нашых хатак, і думка мая стала чорная. Сем разоў гарэў я на сваім вяку, сем разоў будаваўся. Па-рознаму будаваўся. Было, што і тры гады будаваў сваю хатку на тры сляпыя акны і за два збудоўвалі. Не схлушу, было, што і за год, калі сыны мае, як тыя дубы. — Дзед на момант змоўк; недзе ў зале ўсхліпнула жанчына. — А тут глядзеў і думаў: ой, не скора мы вылезем з зямлі! Можа і захварэў ад гора. Поўгода пралежаў у дачкі ў Рэчыцы. Прышоў дамоў — а ўнукі ў новую хату ўбіраюцца. Поўвёскі зрубаў стаіць, а ў Дабрадзееўцы, скажу вам, цуды ўбачыў. І даўся я дзіву: адкуль у людзей такая сіла? Думаў, думаў і зразумеў. Не самі будаваліся мае ўнукі, як некалі будаваўся я, адзін-на-адзін з сваім горам... Не адны будавалі сваю хату сіраты Паўла Кацубы... Уся вялікая наша маці-Расія совецкая 'памагала нам, бацька наш Сталін паклапаціўся пра нас, дзяцей сваіх... Вось таму дазвольце мне сёння ад усіх вас пакланіцца нашаму партыйнаму дэпутату..,

Дзед пакланіўся. Макушэнка падняўся і заапладыраваў. Нібы сотні галубіных крылаў з размаху ўдарылі ў нізкую столь класнага пакоя. Максіма апанавала нейкая незвычайная радасць, стала светла на душы пасля дзедавых слоў.

Гаварылі другія. Цёпла гаварылі, усхвалявана.

Нарэшце, пачалі вырашаць — каму-ж пабудаваць дамы. Амаль хорам сход выгукнуў тры прозвішчы: Павел Сарока, Ганна Акуліч, Іван Канцавы.

Макушэнка задаволена кіўнуў Ладыніну. На нарадзе партыйнай групы, на якую былі запрошаны Маша і Шаройка, дамовіліся, якія кандыдатуры варта падтрымаць ім, актыву, комуністам. Калгаснікі назвалі іх, і гэта радавала партыйных кіраўнікоў.

Ганна Акуліч стаяла ў калідоры (усе ў класе не змяшчаліся), лузгала семячкі, якія прывезла з сваёй чарговай паездкі на Украіну, частавала жанчын. Пачуўшы сваё прозвішча, уздрыгнула: прывыкла, што па сходах яе заўсёды лаялі.

— Хату табе даюць, Ганна, — сказала суседка.

Ганна не паверыла сваім вушам і спалохалася яшчэ больш, але невядомая сіла пацягнула яе наперад. Цесна было, але людзі давалі ёй дарогу. Так яна вышла на сярэдзіну, да партаў, за якімі сядзелі пераважна мужчыны — і апынулася тварам у твар з прэзідыумам. Сэрца ў жанчыны так стукала, што ёй здавалася — удары яго чуваць усім, і яна засунула за кажушок руку і прыціснула яе да грудзей.