Іван Шамякін - У добры час

«Чаму гэта зрабіў не я? Я павінен быў зрабіць гэта. Няўжо маці больш свядомы чалавек, чым я?» — гэта быў першы сапраўды крытычны погляд на самаго сябе.

З таго вечара ён адкінуў думку аб тым, каб некуды паехаць, пашукаць цяплейшага месца. Не, цяпер яму хацелася працаваць тут, дома, разам з Ладыніным, з Васілём, давесці ім, што ён варты значна большага, чым яны зараз думаюць аб ім.

Нахадзіўшыся па марозе, Васіль пасля абеду прылёг, не распранаючыся, закурыў. За перагародкай было ціха. Толькі зрэдку шалясцела папера ды шчоўкалі лічыльнікі — рахункавод Карней Карнеевіч рыхтаваў гадавую справаздачу.

На вуліцы гулялі дзеці — каталіся на каньках, на лыжах. Раптам яны ўсе разам аб нечым закрычалі і гурбой прабеглі міма акна, але разабрацца, аб чым яны крычаць, было нельга.

Зарыпелі дзверы — нехта спешліва ўбег, задыхаўшыся. І адразу-ж за перагародку прасунулася галава ў шапцы, паднятыя, але незавязаныя вушы якой віселі, як два крылы. Суседскі хлапчук на ўвесь голас крыкнуў:

— Дзядзька Васіль! Цуда прывезлі! — і знік яшчэ больш нечакана, чым з'явіўся.

Васіль апрануўся, як некалі па трывозе. Вышаў. На сярэдзіне вёскі, пад узгоркам, схіл якога пачынаўся якраз каля хаты старшыні, стаяў гусенічны трактар і за ім узвышаўся невялікі лакамабіль. Вакол ужо сабраўся ладны натоўп дзяцей і дарослых.

У Васіля радасна забілася сэрца.

«Нарэшце!»

Ад натоўпу насустрач яму ішоў чалавек у скураным паліто, са стрэльбай — парторг лесакамбіната Палякоў. Убачыў Васіля — здалёк заўсміхаўся, замахаў рукой. Падышоў бліжэй — сказаў:

— Прымай, старшыня.

... Васіль разумеў, што для ажыццяўлення поўнай механізацыі і электрыфікацыі ўсёй гаспадаркі — трэба пэўная база.

І ён з першых-жа дзён свайго прабывання на пасадзе старшыні пачаў набываць машыны. Купіў малатарню,, дзве сеялкі, аўтамашыну. Цяжка яшчэ было ў той год. з машынамі, неймаверных намаганняў каштавала пакупка кожнай з іх. Але Васіль ездзіў у абласны цэнтр, у Мінск, стукаўся ўсюды, патрабаваў, прасіў — і дамагаўся свайго. У адным месцы яму прапанавалі цыркулярку— купіў і яе. А калі прывёз дамоў, то сустрэў досыць моцную апазіцыю з боку членаў праўлення і калгаснікаў:

— А рухаць чым будзем яе? Упяклі грошы для таго, каб іржавела на складзе.

Рухаць? Аб гэтым Васіль і думаў, калі купляў і малатарню, і цыркулярку, і дамаўляўся аб іншых машынах. Улетку, калі нарыхтоўвалі торф на ўгнаенне і на паліва для калгаснікаў, Васіль прапанаваў нарыхтаваць тысячу тон для патрэб калгаса. Сход адказаў абураным гулам, як не адказваў яшчэ ніколі. Людзі працавалі з выключнай напружанасцю — дзень і ноч. У суседніх калгасах і паловы не рабілі таго, што рабілі ў «Волі». Васіль гэта ведаў, разумеў. Слабая дысцыпліна ў суседзяў была яму папярок горла, бо нямала яшчэ знаходзілася такіх, якія ў цяжкую часіну ківалі на гэтых суседзяў.

— Вунь людзі не душацца так, а жывуць, слава богу, не горш за нас.

Васіля злавалі такія размовы. На сельвыканкоме, на партыйных сходах, на нарадах у раёне ён заўжды выступаў з самай бязлітаснай крытыкай і Шаройкі і Радэка. Іменна за гэта «спакойныя суседзі» і не ўзлюбілі яго.

Торф гэты з'явіўся пробным каменем. Усіх спалохала лічба, названая старшынёй. Нават Міхай Вячэра, першы Васілёў памочнік, актывіст, выступіў супраць.

— Навошта нам столькі торфу таго, Мінавіч?

— Саліць будзем! — кідалі з задніх радоў жартаўнікі.

— На працадні будзем раздаваць.

— Не, гандляваць будзем! А што вы думалі — добрая камерцыя!

Васіль перачакаў, покуль усе накрычаліся ўволю. Спакойна адказаў:

— Зразумейце, калі мы па-сур'ёзнаму думаем будавацца, узнімаць гаспадарку, нам трэба тэрмінова набыць рухавік... лакамабіль... Гэта адзін наш ратунак, покуль збудуем электрастанцыю... Без яго, без сваёй цыркуляркі — руху нам уперад не будзе.

І торф нарыхтавалі, ён ляжаў вялізнымі штабялямі на балоце, пры ім нават асобнага вартаўніка трымалі, бо суседзі не сароміліся цішком «пазычаць» яго.

Але набыць лакамабіль аказалася нялёгкай справай. У Магілёве іх яшчэ не выраблялі, завод толькі аднаўляўся, а тыя, што ўцалелі ў вайну, цаніліся на вагу золата. Васіля нават спрабавалі адгаварыць ад гэтай задумы:

— Кінь ты... Зразумей, нарэшце, і тое, што лакамабіль — устарэлая тэхніка. Ім некалі яшчэ кулакі карысталіся, каб пабольш крыві з сялян высмактаць...

— Няхай сабе ўстарэлая, а нам яна будзе вельмі дарэчы, гэтая тэхніка. Акрамя работы, ён выканае ў нас яшчэ ролю прапагандыста, — адказваў Лазавенка.— Чаму ты здзіўляешся? Гэта будзе першая чарга нашай электрастанцыі. Паставім дынама-машыну, дадзім святло. На ферму, у хаты. Глядзіш — і загарыцца яно ў душах, у свядомасці людзей. А для такога будаўніцтва людзей трэба падрыхтаваць, паказаць ім карысць яго...