Іван Шамякін - У добры час

— Ідземце ў хату і там пагаворым... Разбярэмся, у чым справа.

— Я не маю часу разбіраць бабскія плёткі, таварыш Ладынін! Гэта — ваш занятак, — злосна адказаў Максім і, крута павярнуўшыся, шпарка пайшоў у напрамку свайго дома.

Маша ажно аслупянела. Яна глядзела яму ўслед і, бляднеючы, шаптала:

— Які нахабнік!

Ладынін зразумеў яе і спакойна сказаў:

— Нічога, Маша! Не звяртайце ўвагі. Ён абразіў сам сябе, а не мяне.

Праз гадзіну Маша склікала комсамольскі сход. Пасля сходу комсамольцы абмералі ўсе сядзібы. У Шaройкі і ў шмат каго з тых, хто яго падтрымліваў, выявілі многа незаконна захопленай грамадскай зямлі. На другі дзень па патрабаванню Ладыніна Лескавец інфармаваў аб гэтым праўленне.

Гаварыў ён коратка і ціха, не падымаючы ад паперы вачэй. За ўвесь час ні разу не глянуў на Ладыніна, але скончыў яго словамі:

— Незаконны захоп зямлі — цяжкае злачынства перад калгасам.

Праўленне зняла Шаройку з пасады брыгадзіра.

Пасля паседжання, калі ўсе разышліся, Лескавец напрасіў сакратара:

— Прашу, таварыш Ладынін, паставіць пытанне аб перавыбарах старшыні. Я не магу больш. Я сыты па горла... Хопіць!..

Ігнат Андрэевіч па-сяброўску абняў яго за плечы.

— Не гарачыся, Максім Антонавіч. Паспрабуй папрацаваць без Шаройкі, без яго парад... А перавыбраць цябе... гэта ніколі не будзе позна. Толькі, брат, дызертырства ёсць дызертырства... Інакш гэтага не зразумеюць ні калгаснікі, ні партарганізацыя.

А вярнуўшыся ў Дабрадзееўку, Ладынін у той-жа вечар пазваніў Макушэнку.

— Выкліч ты, Пракоп Пракопавіч нас з ім на бюро і добра пагутарце, каб ён адчуў... Здаецца, у яго пачынаецца крызіс. Трэба дапамагчы яму... ачуняць...

— Хвалюешся?

— Хвалююся, Алеся. Во, — Маша прыціснула далонь да сэрца, нібы жадаючы такім чынам выказаць сілу свайго хвалявання.

— Я разумею. Як перад экзаменам. Я перад першым вось так хвалявалася.

— Гэта куды адказнейшы экзамен, Алеся! Гэта экзамен на самае вялікае званне, якое толькі ёсць на свеце.

Экзамен! Яна не раз задумвалася над тым, чым для яе будзе прыём у партыю. І вось, Алеся падказала ёй гэтае кароткае і амаль дакладнае вызначэнне:

«Вялікі экзамен!»

А ці падрыхтавана яна, як належыць, да яго? Ці мае права яна трымаць такі пачэсны экзамен? Ці заслужыла яна, каб насіць такое званне? Яна паглядзела на партрэты Леніна і Сталіна, што віселі на сцяне.

«Член Усесаюзнай Камуністычнай партыі (большэвікоў). Не, спачатку кандыдат, — падумала. — Спачатку праверка на рабоце, у жыцці. З заўтрашняга вечара пачнецца гэты вялікі экзамен». Перад ёй ляжала «Гісторыя ВКП (б)». Ужо шмат дзён яна чытала гэтую кнігу. На працягу ўсёй зімы яна вывучала гісторыю партыі з комсамольцамі, кіравала гуртком. Яе слухачы, асабліва дзяўчаты (хлопцы былі больш стрыманыя) не раз захапляліся яе ведамі, ды і сама яна тады была ўпэўнена, што ведае ўсё і зможа адказаць на любое пытанне па кароткаму курсу. Цяпер-жа ёй здавалася, што яна нічога не ведае. За колькі дзён яна прачытала толькі палавіну кнігі. Засталася яшчэ амаль такая-ж палавіна і ў дадатак тая, якую яна чытала даўно, некалі яшчэ ў дні фашысцкай акупацыі. Тады яна хавала гэтую дарагую кнігу на гары, пад комінам-лежаком.

Покуль канчалі сяўбу, амаль не заставалася часу на тое, каб пачытаць. А ў гэты апошні вечар яна амаль нічога не запамінала. Іншыя думкі лезлі ў галаву. Яна напружвала памяць, каб успомніць тую ці іншую дату, падзею, ленінскае выказванне. Па некалькі разоў прачытвала адно і тое-ж месца. А то раптам ёй здавалася, што забылася абавязкі члена партыі, і яна ўпотайкі заглядвала ў Статут.

Вакол лямпы лёталі матылі, біліся аб гарачае шкло і таксама перашкаджалі, адцягвалі ўвагу.

Уздыхала Алеся, рашаючы задачы,— рыхтавалася да пісьмовага экзамена па алгебры.

Маша злавалася. Чаго ёй уздыхаць? Усёадно, калі сама і не рашыць, дык заўтра спытае Паўла, ды і на экзамене не пасаромеецца заглянуць у чужы сшытак. Бестурботны характар у сястры. Лёгкае будзе ў яе жыццё.

«Хіба радасць у тым, каб лёгка жылося? — задумвалася яна. — Маё жыццё было нялёгкім. Ды і Алесіна таксама, дарэмна я паклёпнічаю на яе... Колькі мы перанеслі гора!.. Да рэволюцыі такія жабракамі рабіліся. А мы вось... Алеся кончыць дзесяць класаў, паедзе ў Маскву... — ёй на момант нават стала зайздросна, але яна з пяшчотай паглядзела на сястру і па-мацярынску ласкава падумала: — Прыгожая яна ў мяне».

На вуліцы спявалі дзяў-аты.

Маша шчыльней зачыніла акно, расправіла фіранку, але песня ўсёадно залятала ў хату: